sunnudagur, apríl 27, 2003

Ertu Hálf-dán?

Leikfélag Sauðárkróks
Bifröst 27. apríl 2003.

Höfundur: Hávar Sigurjónsson
Leikstjóri: Þröstur Guðbjartsson

Rússíbanaleikhúsið

VIÐ erum stödd í leikhúsi. Leikritið hefst, en jafnskjótt er það rofið vegna örvæntingar aðalleikarans yfir fjárhagnum og framhjáhaldi eiginkonunnar. Leikararnir hafa örlitlar áhyggjur af því að bregðast áhorfendum á þennan hátt, en eru fljót að gleyma þeim. Áhorfendur reyndar líka, því nú hefst einhver ólíkindalegasta atburðarás sem sést hefur í íslensku leikriti, hugsanlega síðan Snorri á Húsafelli skrifaði Sperðil einhvern tíman á átjándu öld. Hin sviksama eiginkona aðalleikarans birtist fljótlega, kostulegar uppljóstranir reka hver aðra með misofbeldisfullum afleiðingum og atburðarásin tekur fleiri heljarstökk en leikararnir í Rómeó og Júlíu í Borgarleikhúsinu. Það er þýðingarlaust með öllu að rekja hana, en þó ótrúlegt megi virðast reynist á endanum vera nokkurskonar skýring á öllu því sem á undan er gengið. Ekki að það skipti neinu máli.

Það er ljóst að Hávar hefur við ritun leikritsins ákveðið að láta ekki farangur á borð við rökvísa framvindu, þróun persóna og trúverðugleika atburða íþyngja sér á hugarfluginu. Það er líka mikil og óvenjuleg skemmtun að fylgja honum eftir. Það sem tapast er hins vegar stór hluti af vopnabúri leikhússins til að vekja hlátur og skapa spennu, nefnilega rökvís framvinda, þróun persóna og svo framvegis. Ef allt er mögulegt kemur nefnilega ekkert á óvart. Fyrir vikið er fyndnin að miklu leyti bundin við hnyttin tilsvör og ríkulegan skammt af óskammfeilnum neðanþindarhúmor. Ekkert nema gott um það að segja í sjálfu sér og skemmtunin er að öðru leyti fólgin í eltingarleiknum við ætlun höfundar.

Þresti Guðbjartssyni og leikhópnum tekst aðdáanlega að sviðsetja þetta nýstárlega verk. Þau fylgja því eftir af sannfæringarkrafti og leikgleði og greinilega hefur verið nostrað við ýmis smáatriði og brellur sem skipta miklu máli í verkinu og skila sér vel. Ef einhverjum ætti að hrósa sérstaklega væri það trúlega Guðný Katla Guðmundsdóttir í hlutverki ljóskunnar Gullu, en öll eiga þau svo sannarlega hrós skilið fyrir að halda sjó í þessu frumlega og brjálaða leikriti - og Hávar líka fyrir að láta sér detta þetta allt saman í hug.

fimmtudagur, apríl 17, 2003

Sex í sveit

Leikfélag Hólmavíkur
Í Bragganum á Hólmavík fimmtudaginn17. apríl 2003.

Höfundur: Marc Camoletti
Þýðandi: Gísli Rúnar Jónsson
Leikstjóri: Skúli Gautason
Leikmynd: Hafþór Þórhallsson

Að vanda til viðhaldsins

SEX í sveit er algerlega hefðbundinn framhjáhaldsfarsi þar sem næstum allir hafa eitthvað að fela, og smám saman verða aðferðirnar til að fela það enn pínlegri en það sem upphaflega átti að halda leyndu. Úr verður fyndin flækja sem leysist í raun ekki, lausnin minnir meira á vopnahlé en friðarsáttmála.

Sýning Hólmvíkinga verður að teljast í höfuðatriðum vel heppnuð. Sviðssetning Skúla er prýðilega af hendi leyst og umgjörð er til fyrirmyndar í dálítið erfiðum aðstæðum braggans. Oft náðist ágætur örvæntingarfullur hraði í framvinduna, sem er nauðsynlegt til að farsið komist á flug.

Leikhópurinn er blanda af karlkyns reynsluboltum og kvenkyns nýgræðingum og má kalla það djarflega teflt að velja svo tæknilega krefjandi verk sem jómfrúrverkefni stúlknanna. En það gengur upp, allar standast þær raunina, kannski var þeim ekki sagt að þetta eigi ekki að vera hægt. Mest þótti mér koma til frammistöðu Einars Indriðasonar í hlutverki Ragnars og Kristínar Sigurrósar Einarsdóttur, sem hinnar ofurnorðlensku Sólveigar.

Helsti gallinn var sá að nokkrir leikaranna voru of langt frá því að hafa textann sinn fyllilega á valdi sínu. Þó gera megi ráð fyrir að það standi til bóta þegar frumsýningarstress og frekari þjálfun er að baki þá er það auðvitað alls ekki ásættanlegt að treysta jafn mikið á hvíslarann og hér var gert. En í þeim atriðum þar sem þetta var í lagi sást vel hversu skemmtileg sýning Sex í sveit hjá Leikfélagi Hólmavíkur hefur burði til að vera.

þriðjudagur, apríl 15, 2003

Vetrarævintýri og Rómeó og Júlía

Leikfélag Reykjavíkur og Vesturport
vorið 2003

Shakespeare tvisvar sinnum

Ég hefði líklega látið segja mér það tvisvar fyrir nokkrum vikum ef mér hefði verið sagt að tvær frumlegar og frábærlega vel heppnaðar Shakespearesýningar væru í gangi í einu hér á landi, og það í sama húsinu.

Uppfærslur síðustu ára á verkum karlsins í íslensku atvinnuleikhúsi hafa með örfáum undantekningum einkennst af áreynslukenndum tilraunum til að vinna gegn “hefðinni” (eins og hér hafi einhverntíman verið til Shakespeare-hefð), vanhugsuðum eða illa ígrunduðum leikstjórakonseptum sem gengu ekki upp og pínlegum tilraunum til að gera Shakespeare aðgengilegan án þess að maður hefði á tilfinningunni að aðstandendur sýninganna skildu verkin sem þeim var svo í mun að koma á framfæri. Svo ég dragi nú strax beittustu vígtennurnar úr þessari alhæfingu vil ég nefna tvær vel heppnaðar sýningar þar sem frumleiki leikstjóranna og verkin héldust í hendur frekar en að standa í fangbrögðum. Draumur á Jónsmessunótt í uppfærslu Guðjóns Pedersen í Nemendaleikhúsinu og Ofviðrið í leikstjórn Rúnars Guðbrandssonar á sama stað. Þessar sýningar sýndu að þetta er hægt.

Og nú eru Sumarævintýri og Rómeó og Júlía til marks um að fleiri hafa þetta á valdi sínu en Gíó og Rúnar. Báðar eru verulega róttækar í afstöðu sinni til viðfangsefnanna, en á sama tíma fullar trúnaðar við það sem hóparnir hafa fundið með einlægri og opinni leit í textanum. Hér á eftir ætla ég að reyna að gera mér, og kannski öðrum, grein fyrir hvernig þessar sýningar ná þessum áhrifum.

VERKIN

Verkefnavalið á sinn þátt í þessu. Þó Rómeó og Júlía og Sumarævintýri standi á sitthvorum enda ferlis Shakespeares sem fullþroska skálds eiga þau ýmislegt sameiginlegt sem greinir þau frá þorra verkanna. Rómeó og Júlía er gjarnan flokkað sem harmleikur, og vissulega eru örlög aðalpersónanna sorgleg. En allt fram að sjálfri dauðasenunni er stemmingin í verkinu eins og í gleðileik - fjallað er um rómantískar æskuástir í meinum eins og í Draumi á Jónsmessunótt - í skugga stríðs og ættarerja eins og í Allt í misgripum og Sem yður þóknast. Og meira að segja dauði elskendanna stafar af misskilningi eins og í farsa sem gengur of langt. Eina raunverulega harmræna atriðið er dauði Merkútsíós, um það er ekki minni maður en Tom Stoppard sammála mér, eins og þeir vita sem séð hafa hina ágætu mynd Shakespeare in Love.

Vesturportsmenn, með leikstjórana Gísla Örn Garðarsson og Agnar Jón Egilsson við stjórnvölin, skynjuðu gamanleikseðli verksins og leika í samræmi við það. Fyrir vikið er sýningin þrungin gleði, sem gerir auðvitað slysaleg sjálfsmorðin í lokin enn meira trist. Það eina sem fer forgörðum í slíkri lögn er tilfinningin fyrir óöldinni sem ættarerjurnar valda - það var varla að maður tryði því að eitthvað stæði í alvörunni í vegi fyrir hamingjusömu hjónabandi barnanna. En hvað; eitthvað verður undan að láta í öllum uppfærslum.

Sumarævintýri er að sama skapi illflokkanlegt. Það telst til gamanleikja þar sem endirinn er hjónaband en ekki dauði, en allur fyrri hluti verksins er harmrænn, þrunginn þráhyggju og dauða og minnir einna helst á Lé konung. Leontes Sikileyjarkóngur fyllist óhagganlegri vissu um sviksemi drottningar og tekst á skömmum tíma að hrekja burt besta vin sinn og steypa öllum sínum nánustu í glötun, áður en beisk meðvitundin um afleiðingarnar hellist yfir hann - og þannig skiljum við við hann um miðbik verksins - brotinn mann. Eftir millispil í sveitinni er síðan horfið aftur að Leontesi og á undursamlegan hátt tekst að snúa hjóli tímans við - hann fær annað tækifæri til að snúa harmleik sínum til betri vegar.

Nýjasviðsfólkinu tekst með hárfínni blöndu af einlægni og sjálfsháði, sem sumir myndu vafalaust kalla hugleikska, að láta dramað virka um leið og meðvitund áhorfenda, um hve fráleitir viðburðirnir eru, vakir allan tímann. Skynsamlegur og vel útfærður niðurskurður á sveitalífsþættinum hjálpar líka til að skapa skýrari áherslu á meginefni verksins.

Vegna þessarar tvíræðni í stíl og viðfangsefnum eru þessi tvö leikrit sérlega móttækileg fyrir rótttækum túlkunum.

TÚLKUNIN

Þó svo að sýningarnar séu báðar frábærlega vel heppnaðar eru þær afar ólíkar. Reyndar nota þær báðar bein ávörp og aðrar aðferðir til að tengjast áhorfendum betur, en meira að segja það er í grundvallaratriðum ólíkt. Víkingur Kristjánsson er nánast eins og siðameistarinn í Kabarett í upphafi Rómeó og Júlíu, segir brandara og “hitar upp salinn”, á síðan eina aðra “rútínu” seinna, en að öðru leyti er sýningin í sínum heimi sem við skyggnumst inn í.

Sumarævintýri er mun róttækar brotið upp, bæði með upphafskynningu persónanna, sönglögunum sem leikaranir sömdu og flytja í sýningunni og því hvernig lífið baksviðs er látið vera hluti af upplifuninni. Benedikt Erlingsson, leikstjóri Sumarævintýris, orðaði það einhvernveginn svo í útvarpsviðtali að þau hefðu talið nauðsynlegt að “skapa samkomulag” við áhorfendur svo þeir gengjust inn á ólíkindalega atburðarásina. Vafalaust eiga þessi uppbrot og þessi beinu tengsl við áhorfendur sinn þátt í því að það samkomulag heppnast, þó mér hafi reyndar þótt baksviðslífið fljótlega verða hálf hvimleitt og truflandi. Þar fyrir utan voru sönglögin mörg hver frábær viðbót við túlkun leikaranna á persónum sínum. Þannig náði ég eiginlega fyrst sambandi við Leontes þegar Þór var búinn að syngja um hve kalt væri á toppnum. Önnur eftirminnileg lög voru t.d. söngur Hermíónu til Mamilíusar, saknaðarsöngur Pálínu og síðasta lag fyrir hlé, sem ég kýs að ljóstra ekki upp um hver syngur né um hvað - aldeilis frábært.

Annað sem gerir sýningarnar líkar en um leið ólíkar er hvernig þær nota leikarana. Báðar eru “leikarasýningar” í orðsins fyllstu merkingu - svið eru nánast óbreytt milli atriða en leikurum eftirlátið að skapa tilfinningu fyrir stað og stund. Hvernig þetta birtist er síðan afar ólíkt.

Aðferð Vesturportsfólksins mótast fyrst og fremst af óvenjulegum líkamlegum möguleikum hópsins. Að nota loftfimleika og aðrar sirkusbrellur eru svo sem ekkert nýtt í leikhúsi, og fyrirfram átti ég allt eins von á að þetta yrði tilgerðarlegt og “utanáliggjandi”, en það var nú eitthvað annað. Hér næst alger sambræðsla aðferðar og innihalds, svo engu heljarstökki er ofaukið, rólur og hringir eru nýttir á hugvitsamlegan og fjölbreyttan hátt. Bardagaatriðin verða meira spennandi, kómíkin hættulegri og líkamlegri og rómantíkin fer á flug - töfrum slungin. Þá er flæðið milli líkamsmáls og texta fantalega vel unnið - og ekki spillir þýðing Hallgríms Helgasonar sem gefur tóninn í kómíkinni, er aldrei tvíræð þegar hún getur verið einræð (pedantískur samanburður á Hallgrími, Helga H. og Shakespeare bíður betri tíma, þegar brosviprurnar eru almennilega horfnar).

Og svo er náttúrulega skopið í því að sumir leikaranna eru hreint ekki fimir notað í hæfilegu hófi til að vera alltaf fyndið þegar gripið er til þess. Sýningin er reyndar iðandi af brilljant smáatriðum sem bæta við heildarupplifunina.

Nýjasviðshópurinn fer jarðbundnari leið, ef svo mætti segja. Þau treysta á hefðbundin vopn leikarans, teikna sterkar myndir í rýminu og hella sér af fullum krafti í tilfinningarótið í verkinu. Þau treysta textanum til að koma tilfinningunum til skila - fylgja honum eftir af alefli og uppskera ríkulega. Allir sem halda að ómengaður no nonsense Shakespeareleikur sé leiðinlegur ættu að hlusta á Halldóru Geirharðsdóttur og Svein Geirsson gantast með hinn stíflynda Leontes eða Halldóru flytja varnarræðu Hermíónu. Hjá henni verður stakhendan að því upphafna mannamáli sem til er ætlast - tíu sinnum áhrifaríkara en óbundið mál, og fullt eins skiljanlegt og eðlilegt. Ég get ekki beðið eftir að sjá hana sem Lafði Makbeð, Portíu, Kleópötru, Ríkharð II og III, Hamlet (alltof lítið af bitastæðum kvenhlutverkum hjá Shakespeare). Harpa Arnardóttir hefur þetta líka á valdi sínu og Pálína verður nánast eins og refsinorn, eða jafnvel innri rödd Leontesar sem eyðir sextán árum í samviskubit með Pálínu sem sinn ómissandi kvalara.

Hvorki Rómeó og Júlía né Sumarævintýri hvíla samt á stjörnuleik. Ég náði til dæmis litlu sambandi við Leontes hjá Þór Tulinius, meðan afbrýðisemiskastið stóð. Fyrifram hefði ég haldið að sýning á verkinu stæði og félli með túlkun Leontesar, en svo er nú aldeilis ekki - og Þór á síðan frábæran leik sem smali í miðhlutanum og Leontes hans lifnar við í sorg sinni í seinni hlutanum.

Eins held ég að hvorki Gísli Örn né Nína Dögg verði ógleymanleg fyrir leiktúlkun sína á elskendunum ógurlegu - en fyrstu kynni Rómeós og Júlíu og svalaatriðið voru samt yfirnáttúruleg. Fóstran hans Ólafs Darra var reyndar yndisleg, svo og Merkútsíó hjá Birni Hlyni og Tíbalt Ólafs Egils var ógnvekjandi eins og vera ber, sérstaklega í fylgd sinna vöðvastæltu stríðsmanna.

Þrátt fyrir skort á stjörnuleik í aðalhlutverkum eru sýningarnar báðar fullar af lífi - soga athyglina til sín og leyfa manni að lifa sig inn í ólíkindalegan skáldaheim Shakespeares - hlægja að lágkúrulegu klámi, gráta af sorg yfir grimmum örlögum og af gleði yfir endurheimt ástvina yfir gröf og dauða.

Heilt yfir eru þessar sýningar hápunkturinn á leikhúsferðum mínum það sem af er árinu. Frábær dæmi um hvað hægt er að gera þegar Shakespeare er lesinn opnum augum og fluttur af einlægni, hvorki með nefið ofan í prentuðum textanum né með hugann við hvernig megi hlífa áhorfendum við leiðindunum. Kannski er það kraftaverk að tveir hópar hafi hitt Stratford-naglann á höfuðið á sama leikárinu - en við bjartsýnismennirnir trúum því að nú sé gullöld að renna í garð.

Grein skrifuð á Leiklisarvefinn

laugardagur, apríl 05, 2003

Gullna hliðið

Ungmennafélagið Vaka
Félagsheimilinu Þjórsárver 5. apríl 2003.

Höfundur: Davíð Stefánsson Leikstjóri: Gunnar Sigurðsson.

UNGMENNAFÉLAGIÐ Vaka hefur sofið leiklistarlegum þyrnirósarsvefni síðan 1970, fyrir utan smá rumsk fyrir fjórum árum. En núna eru þau komin á fætur og sýna vandvirknislega, einlæga og að mestu leyti hefðbundna uppfærslu Gunnars Sigurðssonar á móður allra íslenskra alþýðusjónleikja, Gullna Hliðinu.

Að mestu leyti, segi ég, því vissulega örlar á stundum á háðstóni tuttugustu og fyrstu aldarinnar yfir bernskri trúarlífsmynd Davíðs - ótrúlega hlægilegur Prestur Þorsteins Loga Einarssonar kemur upp í hugann. En hæðnin virkar vegna þess að heildarlögnin er einlæg og vinnur með verkinu en ekki á móti. Annað frávik frá hefðinni er sú snjalla hugmynd að láta tvær leikkonur fara með hlutverk Óvinarins. Þetta gefur kost á að láta hinn lævísa Belsebúbb koma Kerlingu sífellt á óvart, hann er ekki fyrr horfinn út af sviðinu öðru megin en hann birtist fyrir aftan hana hinu megin. Snjöll hugmynd, sem Gunnar hefði reyndar átt að nýta sér á ögn fjölbreyttari hátt.

Leikhópurinn er ungur að árum og reynslu, en ná margir furðusterkum tökum á persónum sínum. Ber þar hæst falleg meðferð Gróu Valgerðar Ingimundardóttur á Kerlingu. Sigmar Örn Aðalsteinsson var skemmtilega ofvirkur Jón (það hefur trúlega verið lítið um himneska ró í efra síðan hann kom), en furðulegur munur á framsögn hans eftir því hvort hann talaði í hljóðnema innan úr skjóðunni (góð) eða stóð á sviðinu í eigin persónu (ekki svo góð). Guðmunda Ólafsdóttir og Laufey Einarsdóttir voru öflugur Óvinur. Aðrir leikarar brugðu sér í ótal hlutverk og tókst öllum vel að greina milli þeirra, engum betur þó en Valdimar Össurarsyni sem var frábær hreppsstjóri og yndislegur bóndi á himnum.

Sýning Umf. Vöku er ágæt skemmtun og óskandi að ekki líði þrjátíu ár fram að næstu uppfærslu í Þjórsárveri.

föstudagur, apríl 04, 2003

Lífsháski

Leikfélag Seyðisfjarðar
Félagsheimilinu Herðubreið 4. apríl 2003.

Höfundur: Ira Levin
Þýðandi: Tómas Zöega
Leikstjóri: Ágúst Torfi Magnússon.

Lífs- og sálarháski

LÍFSHÁSKI er lipurlega smíðaður spennuleikur sem hverfist um tvo leikritahöfunda, annan útbrunninn og bitran, hinn ferskan og metnaðargjarnan. Að rekja fléttuna væri auðvitað firra, enda eru á henni ótal hlykkir sem flestir koma á óvart, og hvarfpunktarnir eru sterkir og áhrifamiklir í uppfærslu Ágústs Torfa Magnússonar með Leikfélagi Seyðisfjarðar.

Sýningin er snyrtilega upp sett að mestu leyti, leikmynd og búningar ágætir. Nokkuð bar á frumsýningaróöryggi í textaflutningi sumra leikenda sem stendur auðvitað til bóta, eins má reikna með að sýningin þéttist. Leikendur skila allir skýrum persónum. Það sem helst stendur áhrifamætti Lífsháska fyrir þrifum er samt að ekki tekst fyllilega að koma til skila háskanum sem byggist upp í hverjum þætti og meðfylgjandi taugatitringi persónanna. Það er of mikil afslöppun í gangi. Á hinn bóginn eru ofbeldisatriðin óvenju vel útfærð hjá Ágústi og hans fólki og þrátt fyrir að ég þekki fléttuna tókst honum að skjóta mér skelk í bringu hvað eftir annað.

Af leikendum mæðir mest á Snorra Emilssyni sem eldri höfundinum og stendur hann sig ágætlega fyrir utan hina almennu annmarka sýningarinnar. Þá er sjáandinn sérlega skemmtilega unnin hjá Sigurveigu Gísladóttur. Sýningin er ágæt skemmtun og á skilið betri aðsókn en á frumsýningunni, þar sem skammarlega fáir voru mættir.