ímyndunarveikin eða þögn Moliéres

Gestaleikur CDDB – Théatre de Lorient, Centre Dramatique National de Savoie, Compagnie 41751/Arthur Nauzyciel. Byggt á Ímyndunarveikinni eftir Moliére og Þögn Moliéres eftir Giovanni Macchia. Leikstjórn og leikgerð: Arthur Nauzyciel, þýðing: Kristján Þórður Hrafnsson, leikmynd: Claude Chestier, búningar: Claude Chestier og Pascale Robin, lýsing: Marie-Christine Soma, hljóð: Xavier Jacquot, tónlist: Jean Chrirstophe Marti, skjátextar: Lárus Sigurbjörnsson og Tómas Guðmundsson. Leikendur: Arthur Nauczyciel, Brynhildur Guðjónsdóttir, Emile Nauczyciel, Gilles Blanchard, Isabelle Hurtin, Jean Pilippe Vidal, Mickaël Duglue, Nanou Garcia, Pierre Gerard og Stephanie Schwartzbrod. Þjóðleikhúsið 29. mars 2007.

Ekki hlæja! 

„EKKI hlæja!“ Þannig segir ein þjóðsagan að Moliére hafi komist að orði þegar hann hneig niður á sviðinu í hlutverki hins ímyndunarveika Argans, og urðu hans lokaorð á leiksviði (ekki í lífinu, því hann dó ekki samstundis, þó sagan væri vissulega betri þannig). Auðvitað var skáldinu og leikaranum ekki hlátur í hug á þessari stundu, en af orðum hans má líka draga þá ályktun að hann gerði ráð fyrir hlátri. Sem vonlegt er, því jafnvel enn í dag er Ímyndunarveikin stórhlægilegt verk um hroka, blindu, þráhyggju og möguleika óprúttinna manna til að hagnýta sér þessa veikleika. Kannski er það ekki síst fyrsta grínleikritið sem gerir markaðssetningu að aðhlátursefni, og ekki vanþörf á enn þann dag í dag.

En hr. Nauzyciel sér þetta ekki svona. Ég er ekki einu sinni viss um að hann líti á verkið sem gamanleikrit. Allavega var sá hluti sýningarinnar sem er byggður á Ímyndunarveikinni nánast alveg gersneyddur þeim léttleika og skopfærslu sem best þjónar stíl höfundar. Reyndar er hann að mestu leyti laus við flest það sem talið er leiksýningum til tekna: áhugaverðri og snjallri sýn á viðfangsefnið, skýrri og lifandi persónusköpun, útgeislun og leikgleði flytjenda. Nú er hr. Nauzyciel víst dáður leikstjóri sem allskyns nafntogað fólk vill vinna með, þar á meðal forráðamenn Þjóðleikhússins sem hafa tryggt sér starfskrafta hans á næsta leikári. En ef þetta væri ekki allt skjalfest myndi mér þykja einna nærtækast að lýsa stíl sýningarinnar sem kunnáttu- og hæfileikaleysi sem breitt hefði verið yfir með tilgerð og þokukenndri hugsun sem ef heppnin er með getur virkað djúp í krafti torræðni sinnar. Kannski ekki ósvipað aðferðum þeim sem læknamafían í verkinu beitir til að tryggja völd sín og afkomu. Var það kannski konseptið?

Til viðbótar við tvo stóra búta úr verki Moliéres er í sýningunni langt eintal sem lagt er í munn dóttur skáldsins. Það flutti Brynhildur Guðjónsdóttir, og voru fingraför leikstjórans líka greinileg þar. Textinn var stirður og bókmálslegur, hvort sem þar er að sakast við höfundinn eða þýðandann og var skilað með svipaðri flatneskju og hinir litríku karakterar Moliéres voru ofurseldir. Textaflutningur frekar en lifandi leiklist.

Nánast eina atriðið sem hafði einhvern þokka í sýningunni var síðan samleikur Brynhildar og Jean Philippe Vidal í litlu atriði úr Ímyndunarveikinni, þar sem blæbrigðaskorturinn og einfaldleikinn var í eðlilegu samhengi við innihaldið.

Að öðru leyti er lítið merkilegt um leikarana að segja, annað en það hlýtur að útheimta talsverðan myndugleika að fá þroskaða leikara með virðingu fyrir list sinni til að gefa jafn lítið af sér, fyrir utan einstaka stökk inn í groddalegan og bernskan skopstíl sem var fyrst og fremst vandræðalegur.

Leikmyndin var flott og buðu tjöldin á brautum í loftinu upp á margvíslega möguleika sem vitanlega voru illa og stefnulaust nýttir.

Að mínu viti er alveg leyfilegt að nota klassísk verk til að koma sinni eigin hugsun á framfæri. Það má snúa upp á þau á alla enda og kanta mín vegna, skopast að þeim og snúa merkingu þeirra á haus. Það er hinsvegar alveg allt að því bannað að vera leiðinlegur. Ég tala nú ekki um þegar efniviðurinn sjálfur er jafn skemmtilegur og Ímyndunarveikin. Moliére var nefnilega ekki að biðja okkur að hlæja ekki að verkinu.

Ást

Vesturport og Borgarleikhúsið Höfundar: Gísli Örn Garðarsson og Víkingur Kristjánsson, leikstjóri: Gísli Örn Garðarsson. Tónlistarstjórn: Pálmi Sigurhjartarson, hljóðblöndun: Sigurvald Ívar Helgason. Leikmynd: Börkur Jónsson, búningar: Stefanía Adolfsdóttir, leikgervi: Sigríður Rósa Bjarnadóttir, lýsing: Halldór Örn Óskarsson. Leikendur: Charlotte Böving, Elías Árnason, Guðlaug Friðriksdóttir, Guðríður Pálsdóttir, Hanna María Karlsdóttir, Hjördís Sigurðardóttir, Jette Svava Jakobsdóttir, Jóhanna Baldursdóttir, Kolbrún Jónsdóttir, Kristbjörg Kjeld, Magnús Ólafsson, Ómar Ragnarsson, Pétur Einarsson, Ragnar Gylfi Einarsson, Skapti Ólafsson, Sveinn Kjartansson, Theódór Júlíusson, Úlfhildur Geirsdóttir og Víkingur Kristjánsson, Borgarleikhúsinu 10. mars 2007.

Gott hvað gamlir kveða

AÐFERÐIN við að setja saman verk eins og Ást er vel þekkt og hefur t.d. undanfarin tíu ár eða svo orðið að nokkurskonar heimilisiðnaði í framhaldsskólum landsins. Á köflum var alveg hægt að telja sjálfum sér trú um að maður væri staddur í fjarlægri framtíð á samkomu aldraðra verslóstúdenta að rifja upp gamla takta.

Og sömu fyrirvarar gilda í sjálfu sér um þessa sýningu og margar stórsýningar skólanna. Hér er ekki lagt á djúpið í listinni, heldur sögð einföld ástarsaga með hjálp þekktra dægurlaga. Það er ekki staldrað við þróun persóna, kraftmikil hvörf gegna ekki lykilhlutverki. Frá einhverjum sjónarhóli er þetta frekar lítilsiglt alltsaman.

En svo er það X-faktorinn. Það sem gerir gæfumuninn. Og það er ekki hin ótrúlega samansafnaða reynsla, skólun og fagmennska sem þó er til staðar hjá lykilþátttakendum hér, og skiptir auðvitað líka máli. Gæfumunurinn er í hjartanu í sýningunni. Það er með einlægninni, hlýjunni og áreynsluleysinu sem gegnsýrir stílinn og frásagnarmátann sem Gísli Örn og allt hans lið lyftir sýningunni upp úr „sjómennskunni“ og gerir hana áhrifaríka, nærgöngula og eiginlega alveg ómótstæðilega.

Sagan er einföld og hefur oft verið sögð. Maður og kona sem komin eru af léttasta skeiði fella hugi saman, og koma eiginlega sjálfum sér mest á óvart með því. Og þau þurfa að glíma við mótstöðu þeirra sem ætla öldruðum fyrst og fremst tíðindalaust ævikvöld. Og kannski verður ástin enn magnaðri þegar hún nær að taka fram fyrir hendurnar á svona lífsreyndu fólki, sem auk þess veit að tíminn er ekki endilega langur sem framundan er.

Það eru semsagt þau Nína og Sigurjón sem eru í forgrunninum. Magnús Ólafsson er áreynsluleysið uppmálað sem hinn roskni Rómeó og Kristbjörg Kjeld er framúrskarandi í hlutverki sínu, þó ekki sé nú alveg auðvelt að trúa að þar fari sveitastúlka. Vandi sem liggur ekki síður í handritinu og auk þess sennilega bara staðalmyndakredda í mér. Mögnuðust þykir mér Kristbjörg í söngvum sínum, þar sem textanæmi hennar nýtur sín og jafnvel lágkúrulegasta poppmærð öðlast persónulega merkingu. Það er enda ekki að sökum að spyrja þegar hún fær til flutnings meistaraverk Megasar, „Tvær stjörnur“. Magnað.

Fleiri eiga góðan dag. Theodór Júlíusson er frábær í sinni glansrullu sem maðurinn sem er kominn út úr heiminum og tónlistin dregur til mannheima skamma stund. Hanna María Karlsdóttir sterk í hlutverki konunnar sem hefur bægt ástinni frá sér, en vera má að hlutverkið sé dálítið vanskrifað. Það sama má kannski segja um sögumannshlutverk Péturs Einarssonar.

Það er vandasamur snóker sem Gísli Örn leggur fyrir æðiberið Ómar Ragnarsson, sem situr hljóður og mikið til hreyfingarlaus mestalla sýninguna. Enda var á allri framgöngu Ómars í hlutverkinu að sjá að hann þráði ekkert meira en miðla þeim tilfinningum sem handritið meinaði honum að tjá. Sem rímaði fullkomlega við persónuna, sem er eins og ástarengill sem kveikir rómantík í brjóstum annarra en nýtur hennar ekki sjálfur.

Yngri deildin, þau Charlotta Böving og Víkingur Kristjánsson, skila sínum hlutverkum vel. Sonur Nínu er reyndar ótrúverðugasta persóna verksins, en ábyrgðin á því liggur miklu frekar hjá handritshöfundinum Víkingi en leikaranum, sem beitir sinni þjálfuðu skopleikarahæfni til að berja í brestina og tekst það vel.

Þá er ónefndur Skafti Ólafsson sem fer lýtalaust með sína litlu rullu og á aukinheldur skuldlausan einn hápunkt sýningarinnar, þegar hann syngur þá jöskuðu perlu „Perfect day“, og gerir að sinni. Flutningurinn sjálfur og samhengið sem hann er settur í er eitthvað fallegasta atriði sem ég hef séð á sviði lengi.

Aukahlutverkin gefa svo fimlega og fumlaust til kynna bakgrunn sögunnar.

Tónlistarvalið í sýningunni er eitt helsta einkenni hennar. Gísli Örn talar um að ein af hugmyndakveikjunum hafi verið kór eldri borgara sem flytji nútímalega rokktónlist, og grunar mig að þar vísi hann til hins rómaða ameríska flokks Young@Heart, sem einhver ætti að taka sig til og bjóða hingað sem fyrst. Sem betur fer er áherslan hér frekar á að þjóna sögunni en að ná ódýrum áhrifum af árekstri fullorðins fólks við ungæðislega tónlist. Langoftast gegnir lagavalið hlutverki sínu, stundum á innblásinn hátt, eins og í fyrrnefndum lögum og þegar „Nowhere man“ er notað til að lýsa hlutskipti Alzheimersjúklings. Flutningur er alltaf öruggur og á stundum frábær. Samspil Pálma Sigurhjartarsonar við leikhópinn og undirleik af bandi var eiginlega lygilega öruggt.

Umgjörðin er snjöll hjá Berki Jónssyni, lýsing og búningar gegndu sínu hlutverki vel.

Frægasti leikhúsrýnir nútímans, Kenneth Tynan, endaði frægan dóm sinn um Horfðu reiður um öxl með þeim orðum að hann gæti sennilega ekki elskað neinn sem ekki kærði sig um að sjá verkið. Auðvitað er ólíku saman að jafna, en þó hygg ég að sá sem verður ósnortinn af töfrum þessarar sýningar ætti frekar að leita skýringanna á því í sjálfum sér en í henni.