laugardagur, júní 30, 2012

Trúðleikur

eftir Hallgrím H. Helgason
Leikstjóri: Halldór Gylfason
Leikendur: Benedikt Karl Gröndal og Kári Viðarsson

Frystiklefinn á Rifi

Ég vildi að líf mitt væri leiðinlegra


Trúðurinn Spæli er í tilvistarkreppu. Trúðastarfið - eða kannski öllu heldur trúðalífið - veitir honum enga fullnægju lengur. Í það allraminnsta langar hann að fá bitastæðari verkefni í samleik sínum við Skúla félaga sinn. En helst vildi hann hætta og fá virðulega vinnu á skrifstofu. Eignast jakka og skjalatösku. Spæli á sér semsagt eina ósk: að verða leiðinlegur. Eins og góðum vini sæmir gengur Skúli í það að búa til ný atriði með virðulegri hlutverkum fyrir Spæla, og jafnvel að aðstoða hann við að búa sig undir hið nýja og virðulega líf.

Þetta mistekst nú allt saman sem betur fer með hlægilegum og trúðskum afleiðingum. Og meðan við hlæjum þá rifjast upp fyrir okkur að það er mikilvægara að rækta sjálfan sig en umpotta. Það gildir um okkur öll, en verður svo kristaskýrt þegar það er trúður sem þráir annað líf. Því trúður hvílir svo fullkomlega í sjálfum sér hvort sem honum líkar betur eða verr. Tilvist hans og sál býr í rauða nefinu sem hann má ekki einu sinni snerta og kemst því ekki undan. Þegar það er tekið ofan er trúðurinn horfinn.

Ég sá ekki frumuppfærslu Trúðleiks árið 2000 þar sem Friðrik Friðriksson og Halldór Gylfason, sem leikstýrir þessari sýningu nú, fóru með hlutverk Skúla og Spæla. Það var nú gott að fá þetta síðbúna tækifæri núna, því það er yfir mörgu að gleðjast með þetta snjalla leikrit Hallgríms H. Helgasonar. Hann veitir prýðilega innsýn í heillandi hugarheim trúðanna, hvar hann skarast við okkar líf og hvað greinir hann frá. Undir lokin velur hann reyndar að brjóta reglur leiksins, þegar Spæli tekur á sig kvengervi án þess að það sé gert í samráði við mótleikara hans (og okkur áhorfendur). Ekki fannst mér ávinningurinn af þessum viðsnúningi réttlæta stílbrotið, en þangað til var mér bæði skemmt og látinn velta fyrir mér hlutum sem hollt er að hugsa um.

Kári Viðarsson og Benedikt Karl Gröndal eru Skúli og Spæli og tekst vel upp. Persónur trúðanna eru sannfærandi, samleikurinn góður, bæði djúp vináttan og nauðsynlegur núningurinn, enda nokkuð ólíkir trúðar þarna á ferð. Skúli léttur og kátur, nema náttúrulega í dramatískasta atriði sýningarinnar þar sem hann festist í hlutverki andstyggilegs yfirmanns, og Spæli þjakaður af lífskrísunni, og þessvegna svo ógurlega fyndinn. Sem tvíeyki héldu þeir kumpánar athygli, unnu samúð og kitluðu hláturtaugar, sem saman mynda hina miskunnarlausu lágmarkskröfu sem við gerum til leikhúss almennt og trúða sérstaklega.

Sviðsetningin er skemmtileg í hráu en hentugu rými Frystiklefans, þar sem nóg pláss er fyrir gervigrasflöt, barnasundlaug tvö tjöld og ógnarstóran jeppa sem ekið er inn á sviðið í upphafi.

Frystiklefinn hans Kára Viðarssonar á Rifi er flott viðbót við líflegt leiklistarlíf Snæfellsnessins. Í næsta nágrenni er Leikfélag Ólafsvíkur með öfluga starfsemi, í Grundarfirði var nýverið stofnaður leikklúbbur og Leikfélagið Grímnir í Stykkishólmi hefur undanfarið einna helst fengist við að setja upp stórsöngleiki af miklum myndarskap. Á Rifi eru það síðan ein- og tvíleikir, oftar en ekki unnir upp úr sagnarfi héraðsins, þó að þessu sinni sé það hið sammannlega hlutskipti trúðsins sem er tekið fyrir. Vonandi halda Kári og félagar áfram að hlýja áhorfendum sínum með áræði og metnaði í Frystiklefanum um ókomin ár.

sunnudagur, júní 10, 2012

Tengdó og Beðið eftir Godot

Tengdó
Common Nonsense og Borgarleikhúsið

Höfundar: Valur Freyr Einarsson, Ilmur Stefánsdóttir, Jón Páll Eyjólfsson og Davíð Þór Jónsson
Leikstjórn: Jón Páll Eyjólfsson
Leikendur: Kristín Þóra Haraldsdóttir og Valur Freyr Einarsson

Beðið eftir Godot
Kvenfélagið Garpur og Borgarleikhúsið

Höfundur: Samuel Beckett
Þýðandi: Árni Ibsen
Leikstjóri: Kristín Jóhannesdóttir

Leikendur: Ólafía Hrönn Jónsdóttir, Halldóra Geirharðsdóttir, Sólveig Guðmundsdóttir, Alexía Björg Jóhannesdóttir, Ísabella Rós Þorsteinsdóttir og Katrín Ynja Hrafnkelsdóttir.

Birtist fyrst í Spássíunni

Dragspil og buxnarullur


„A lot of Italians have played Indians. Well, someday, I’d like to play an Italian.“
Will Sampson, kvikmyndaleikari af Cree-ættbálknum, 1976

Á fimmtudagskvöldi sá ég Tengdó. Á Sunnudagskvöldi Beðið eftir Godot. Í millitíðinni sýndi RÚV Stage Beauty, aldeilis afleita mynd um áhugavert augnablik í sögunni, þegar Karl II. Englandskonungur gaf konum leyfi til að stíga á leiksvið í fyrsta sinn þar í landi. Leiklistarlegt kynuslaþema, þessa dagana, með Val Frey í hlutverki tengdamóður sinnar og móður hennar, og sex leikkonur sem Vladimir, Estragon, Pozzo, Lucky og drengir tveir í Godot, auk Claire Danes sem frú Hughes, fyrsta leikkonan á bresku sviði og Billy Cudrup sem Ned Kynaston sem var stórstjarna í kvenhlutverkum en náði sér á strik „á heimavelli“ eftir að kvenbanninu var aflétt.

Af hverju máttu konur ekki leika? Ég veit það ekki. Enda máttu þær það sumsstaðar, til dæmis í karlrembuveldinu á Spáni á sama tíma og þeim voru meinaðar kvenrullurnar hjá Shakespeare og félögum. Konur léku upphaflega í Kabuki-leikhúsinu japanska sem varð til á svipuðum tíma, en var seinna bannað það út af kynferðislegri lausung og vændisviðskiptum (sagan segir reyndar að það hafi lítið skánað við þá breytingu). Allavega er mikil hefð og serimónía í kringum það að karlar leiki konur. Drag-sýningar (dagspil?) eiga sér langa og merka hefð. Onnagata-leikararnir í Kabuki njóta gríðarlegrar hylli og eru áratugi að ná tökum á kvenrullunum, og halda því fullum fetum fram að þeir nái að tjá kjarna kvenleikans betur en konur gætu. Eiga þar örugglega við hina karllegu sýn á konur sem konur hafa löngum talið sig þurfa að standast samanburð við. Það er vandlifað.

Minni hefð er fyrir konum í karlhlutverkum, nema reyndar í óperum þar sem „buxnarullur“ þekkjast nánast frá upphafi listgreinarinnar. Sara Bernhard lék svo Hamlet á sinni tíð, meira segja eftir að var búið að taka af henni annan fótinn. Það hefði nú verið gaman að sjá. Fyrir nokkrum árum birtist svo hér samnorræni leikhópurinn Subfrau þar sem nokkrir gaurar öðluðust líf í meðförum flinkra ungra leikkvenna og fulltrúi Íslands í hópnum, María Pálsdóttir, hefur að ég held komið öðrum íslenskum leikkonum á bragðið. Gott ef sú vinna er ekki að einhverju leyti kveikjan að Godotsýningunni núna, sem er hugsuð og unnin með tilbúna karl-karaktera í huga. Þessir „gaurar“ mynda einhverskonar merkingarlegt auka-lag í sýningunni, það eru þeir sem leika persónur Becketts. Best að segja það strax að þetta „gimmikk“ breytir auðvitað engu fyrir upplifun áhorfenda, er mögulega nytsamt æfingatól, og klárlega skemmtileg kynnigargræja. En þegar í salinn er komið er það sem fram fer á sviðinu það sem skiptir máli.

 Það er ekkert erfitt að skilja hvatann að því fyrir metnaðargjarnar leikkonur að vilja hasla sér völl í karlrullum. Þær eru alloft snöggtum bitastæðari, ekki síst í klassískum verkum, jafnvel nútímaklassískum á borð við Godot. Sjálfur man ég eftir að hafa skrifað eitthvað á þá leið að leikkona sem væri eins fim í stakhendu Shakespeares og Halldóra Geirharðsdóttir yrði bara að fá tækifæri til að leika helstu rullur hans, karl og kven. Þetta frábæra textanæmi nýtist henni vel hér, og reyndar er frammistaða hennar og samleikur með hinni álíka frábæru Ólafíu Hrönn algerlega stórbrotinn. Harmrænt hlutskipti Vladimirs og Estragons í sinni eilífu bið, tímadrápi og vangaveltum um rök sinnar röklausu tilveru verður trúverðugt, átakanlegt og fyndið í þessum meistaratökum. Verkefni Sólveigar Guðmundsdóttur og Alexíu Bjargar Jóhannesdóttur í hlutverkum Pozzo og Lucky eru flóknari og lukkast ekki eins fullkomlega. Bæði var nú eins og hreyfingavinnan og útfærsla á leikmunum væri ekki eins nákvæm og þörf er á og svo var svolítið eins og staða þeirra í heimi verksins væri ekki nægilega skýrt útfærð til að það skilaði sér til okkar hvað þeir væru að vilja þarna. Að öðru leyti virtist mér leikstjórnarvinna og útlitshönnun eins og best verður á kosið – Kristín Jóhannesdóttir mjög sannfærandi á þeim heimavelli sem absúrdleikhúsið klárlega er henni.

Gerði sú staðreynd að hér léku konur þessa fjóra kalla eitthvað til? Síður en svo. Bætti hún einhverju við? Eiginlega ekki heldur. Frammistaða flytjendanna sem listamanna yfirskyggði allt svoleiðis. Það sama má segja um Tengdó.

List er alltaf einhverskonar val – hvað á að sýna okkur? Og hvað mikið? Að því leyti standa Tengdó og Godot sitt á hvorum enda eimingarferlisins. Godot er stílíseringin uppmáluð (þó sagt sé að innblásturinn hafi komið úr endurminningum Becketts og konu hans frá því þau fóru huldu höfði í sveitum Frakklands á stríðsárunum, bæði í andspyrnuhreyfingunni).Tengdó að því er virðist næstum ósíuð frásögn efniviðarins, sem er lífssaga tengdamóður höfundar og aðalleikara, Vals Freys Einarssonar. Þetta er býsna mögnuð saga, með eldheitri ást í meinum á stríðsárunum, skömm, kynþáttafordómum og áratugalangri leit að týndum föður. Og (heldur snubbóttum) eftirmála um hvað gerist þegar sú leit ber loksins árangur. Við eigum ekki mörg dæmi í íslensku leikhúsi um svona „documentary“ leiksýningar – sem hafa verið nokkuð í tísku annarsstaðar síðustu ár. Því betra hvað þetta tekst heilt á litið vel, er lipurlega skrifað, fallega sviðsett og frábærlega leikið.

Og aftur hvarf kynjaspursmálið í skuggann. Valur Freyr er, líkt og Halldóra, afreksmaður í textameðferð, og þangað sækir hann trúverðugleika sinn í hlutverkum sínum (sem tengdamóðir sín og móðir hennar), ekki í nein sérstök tilþrif í umbreytingu. Hann fékk fínan mótleik frá Kristínu Þóru Haraldsdóttur sem ef marka má þessa sýningu og Fólkið í Kjallaranum í sjónvarpinu um páskana er orðin mikill sérfræðingur í að leika börn. Fín notkun á fallhlíf og myndvarpa skapaði skemmtilega umgjörð, ég var meira efins um Volkswagenbjölluna sem var þungamiðja leikmyndarinnar, út á eina atriðið í leikritinu sem var óþarfur útúrdúr. Og skildi heldur ekki tilganginn með flyglinum sem tók bæði pláss og athygli án þess að vera notaður svo neinu nemi.

Semsagt: Tengdó og Godot. Tvær stórgóðar leiksýningar af gjörólíkum toga, tengdar saman af næsta ómerkilegu tækniatriði sem á endanum skipti ekki nokkru máli. Ég hlakka svo til að sjá Halldóru og Ólafíu sem Jagó og Óþelló, og Val Frey sem Desdemónu.