Svartþröstur

Eftir David Harrower. Íslensk þýðing og leikstjórn: Vignir Rafn Valþórsson. Leikmynd og búningar: Júlíanna Lára Steingrímsdóttir. Tónlist: Örn Eldjárn. Lýsing: Pálmi Jónsson. Hljóðmynd: Salka Valsdóttir. Leikgervi: Guðbjörg Ívarsdóttir. Aðstoð við sviðshreyfingar: Kata Ingva. Leikarar: Ásthildur Úa Sigurðardóttir, Valur Freyr Einarsson og Hekla Lind Ólafsdóttir. Raddir: Gunnbjörn Gunnarsson og Maríanna Clara Lúthersdóttir. Frumsýnt á Litla sviði Borgarleikhússins föstudaginn 21. apríl 2023.

Það er bara þú

Enska lýsingarorðið „harrowing“ lýsir hverju því sem kemur okkur í alvarlegt og viðvarandi tilfinningalegt uppnám. Ekki er líklegt að ættarnafn höfundar Svartþrastar vísi í arfgengan eiginleika til að ná fram þessháttar áhrifum, en ef svo væri þá er allavega óhætt að segja að skotinn David Harrower sé enginn ættleri.

Svartþröstur tekur um níutíu mínútur í sýningu í uppfærslu Vignis Rafns Valþórssonar. Ekkert hlé. Og engin miskunn. Þetta er nærgöngula nútímaleikhúsið að gera sitt besta til að hrista upp í áhorfendum með agaðri formbyggingu, raunsæislegu málsniði og sálfræðilega sannfærandi persónusköpun. Þetta er satt best að segja alveg ískyggilega vel skrifað verk, og engin leið að skynja að púðrið hafi neitt blotnað við flutning yfir á íslensku sem leikstjórinn á líka heiður af.

Una birtist óvænt á vinnustað Peters. Þau hafa ekki sést í fimmtán ár. Eða síðan Peter, sem þá hét Ray, skildi Unu eftir á hótelherbergi þar sem þau ætluðu að bíða eftir ferjunni sem bæri þau til meginlands Evrópu þar sem þau hugðust byrja nýtt líf. Ray fertugur, Una tólf ára. Ray hefur setið af sér dóm, og að því er virðist komið lífi sínu á réttan kjöl undir nýju nafni. Una kannski síður, sem vonlegt er, en er þó nægilega sterk til að leita Peter uppi. 

Í hönd fer nístandi uppgjör. Barátta um hvernig beri að skilja og túlka það sem gerðist. Og, það sem er kannski áhrifaríkast og erfiðast að kyngja og melta: Sameiginleg þrá eftir því að fortíðin hafi verið eins og þau trúðu þá að hún væri. Að það sé þrátt fyrir allt möguleiki á að hún sé ekki sú martröð sem hún var. Hvernig það gengur verður ekki upplýst hér.

Það er hvergi skjól að finna í þessu ferðalagi inn í fortíðina og tilfinningarnar, undir miskunnarlausum fúrorljósunum á nöturlegri kaffistofunni sem Júlíanna Lára Steingrímsdóttir hefur hannað og Pálmi Jónsson lýsir frábærlega, auk þess sem Örn Eldjárn og Salka Valsdóttir hækka spennustigið með útsmoginni tónlist og hljóðmynd. Þetta gæti svo auðveldlega farið illa úrskeiðis með einhverjum leikstjórnarlegum undanslætti eða vanhugsaðri leiktúlkun. Natúralískur textinn, þar sem fólk á ystu nöf berst við að orða tilfinningar sínar, leita svara, afhjúpa sig, fela ætlun sína, stika vígvöllinn sér í hag, kallar á fullkomið tæknilegt vald sem aldrei má bera á. Þau Ásthildur Úa Sigurðardóttir og Valur Freyr Einarsson reynast þessum vanda vaxin og ríflega það.

Illa hamið uppnámið sem grípur Ray/Peter þegar hann áttar sig á hver er mætt á kaffistofuna líður seint úr minni eins og Valur Freyr túlkar það. Því auðvitað hefur leikarinn fullkomna stjórn á óstjórninni í rödd, líkamstjáningu og tali persónunnar. Sveiflurnar milli þess að stýra og móta gang samtalsins og upprifjunarinnar og að tapa stjórninni eru frábærlega mótaðar hjá þessum fremsta textameðferðarmanni sinnar kynslóðar í íslensku leikhúsi.

Við höfum eðli máls minna séð til Ásthildar Úu, sem lauk sínu leikaranámi fyrir þremur árum. En hún er hreint stórkostleg í þessu ofboðslega hlutverki. Mætir til leiks full af fölsku adrenalínöryggi, finnst hún hafa örlög þessa manns loksins í hendi sér. En fljótlega byrjar að hrikta í grunninum sem hún stendur á. Upprifjun hennar á örlaganóttinni í ferjubænum, þar sem við sjáum hana hverfa í rödd, látbragði og líkamstjáningu aftur til bernskunnar er svo sannarlega „harrowing“, og líður seint úr minni. Annað dæmi um tækni og innlifun að vinna saman eins og best gerist.

Hekla Lind Ólafsdóttir á stutta innkomu undir lok verks  og skilar sínu óaðfinnanlega.

Það er óhætt að segja að leikhúsunnendur þurfi ekki að kvarta yfir skorti á kröftugum, ágengum og frábærlega framsettum raunsæislegum kammerverkum á þessu leikári. Svartþröstur er sigur fyrir Vigni Rafn, Val Frey, Ásthildi Úu, Heklu Lind, Leikfélag Reykjavíkur og leikhúsið sem aðferð til að skyggnast inn í myrkrið í leit að ljósi.

Guðrúnarkviða

Eftir Eyrúnu Ósk Jónsdóttur. Leikstjórn Hildur Kristín Thorstensen með aðstoð frá Björk Jakobsdóttur. Leikmynd: Sverrir Jörstad Sverrisson. Búningar: Hildur Kristín Thorstensen. Lýsing: Heimir Bergmann Ólafsson. Tónlist: Ólafur Torfason. Myndband: Helgi Sverrisson. Rödd á upptöku: Óli Gunnar Gunnarsson. Leikari: Eyrún Ósk Jónsdóttir. Sett upp í samstarfi við Gaflaraleikhúsið, þar sem sýningin var frumsýnd föstudaginn 31. mars 2023.

Litlir kassar

Frumsýning einleiks Eyrúnar Óskar Jónsdóttur í Gaflaraleikhúsinu markar áfanga í langri vegferð. Ekki endilega í árum talið, en það hefur ýmislegt gengið á. Einleikurinn byggir á samnefndri ljóðsögu Eyrúnar sem kom út 2020. Sama ár er verkið forsýnt og stefnt að frumsýningu og heimsóknum á leiklistarhátíðir innanlands og utan. Heimsfaraldurinn setti sín alkunnu strik í þann reikning, en nú er Eyrún mætt með einleikinn sinn í Gaflaraleikhúsið og Björk Jakobsdóttir vinnur út frá upphaflegri leikstjórn Hildar Kristínar Thorstensen en lagar útkomuna að kröfum nýs rýmis.

Grunnhugmyndin er skýr og klár. Guðrún rankar við sér í líkkistu og með því að hlusta eftir því sem gengur á fyrir utan boxið getur hún reiknað út að þar fari fram útför hennar. Hún þarf að gera ýmislegt: ná tökum á tilfinningunum, finna leiðina út, en líka það sem öll gera hvort eð er í jarðarförum: horfa yfir farinn veg. Var til einhvers lifað?

Það hefur gengið á ýmsu. Eitt það fyrsta sem Guðrún rifjar upp er hvernig hún tók stjórnina á slysstað eftir bílslys. Sjálf slösuð, en fór sjálfkrafa í þann gír að setja annarra þarfir framfyrir sínar. Það verður síðan meginstefið í þessu uppgjöri: að hafa ekki tekist að landa aðalhlutverkinu í eigin lífi, fyrr en núna á síðustu metrunum. 

Sviðsetning Bjarkar Jakobsdóttur í einfaldri leikmynd Sverris Jörstad Sverrissonar og túlkun Eyrúnar á Guðrúnu einkennist af miklum krafti, sem vel má kalla nokkurskonar hús-stíl Gaflaraleikhússins hin síðari ár. Rýmar ágætlega við kaldhæðinn og nokkuð fjarlægan tón textans. Minnir stundum allnokkuð á uppistandsformið, enda leikkonan uppmögnuð allan tímann. Erindið er samt ekki bara að vera fyndin, Eyrúnu liggur eitt og annað á hjarta um meðvirkni, ábyrgð á eigin lífi og ýmis undarlegheit í mannlífinu. En til þess að ná fyllilega til áhorfenda með það erindi hefði þurft einlægnari tóntegund, fjölbreyttari blæ í styrk og hraða, djarfari afhjúpun persónunnar.

Þar þvælist verst fyrir tæknilegt atriði í textanum. Hann er skrifaður í annarri persónu, sem nýtur sín ágætlega í bókinni, en verður ansi truflandi í lifandi flutningi leikkonu sem við eigum að sjá verða fyrir því sem hendir hana í framvindunni. Frásagnarmátinn verður fljótt hindrun fyrir áhorfendur sem langar að trúa á það sem fram fer, og truflandi fyrir leikkonuna við að komast í traust samband við persónu sína. Nóg eru nú kringumstæðurnar undarlegar og margt skrítið samt. 

Skemmtilegastar eru upprifjanir Guðrúnar á vandræðaatvikum í lífi sínu, sem og kostulegar útvarpstilkynningar undir lokin þar sem lýst er eftir ýmsum innihaldsefnum úr hinu góða lífi: draumum, ástarþrá, sjálfi og fullnægingu. Þar fer skáldið á flug og leikhúsið fylgir eftir. 

Heildaráhrifin eru þó að hér hefði þurft að ganga lengra og nær innihaldinu, finna fjölbreyttari leiðir til að miðla því og brjótast út úr spennitreyju annararpersónuformsins. Leyfa Guðúnu að vera „ég“, svona að leiðarlokum.

Djöfulsins snillingur

Eftir Ewu Marcinek og Pálínu Jónsdóttur. Leikstjórn: Pálína Jónsdóttir. Leikmynd og búningar: Klaudia Kaczmarek. Aðstoð við leikmynd og búninga: Wiola Ujazdowska. Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson. Hljóð og tónlist: Íris Thorarins. Leikarar: Jördis Richter, Heidi Bowes, Jordic Mist, Paul Gibson, Snorri Engilbertsson. Alþjóðlegi leikhópurinn Reykjavík Ensemble frumsýndi í Tjarnarbíói fimmtudaginn 30. mars 2023.

Þitt eigið eltiljós

Leikhúsinu er ekkert óviðkomandi, og þá sérstaklega ekki stóru málin, hvort heldur er í samfélagi eða sálarlífi. Jafnt og þétt nemur það land í hinum – enn sem komið – nýlega veruleika fjölþjóðlegrar fólksfjölgunar á Íslandi, eins og það er orðað í ávarpi leikskrárávarpi leikstjóra Djöfulsins snillings, Pálínu Jónsdóttur. Reykjavík Ensamble er þar í fremstu röð, bæði hvað varðar afköst og listrænt handbragð. 

Glíman við kerfið er í forgrunni í þessu nýjasta verki hópsins, eins og gjarnan í verkum sem fjalla um veruleika hinna aðkomnu. Verulega snjallt að tengja upplifun þeirra við sjálfvirku búðarkassana, en afmennskun afgreiðsluháttanna er ekki síður áberandi í þessu kerfi en öðrum. Undir niðri er samt alltaf hið mjög svo mannlega leiðarstef: kerfið lætur eins og það sé að reyna að hjálpa en fyrst og fremst er því ætlað að tryggja að allt sé það á forsendum innfæddra. Eigenda afgreiðslukassanna. Tilgangurinn er að tryggja hagsmuni og lífsgæði þeirra, fylla í skörðin á vinnumarkaðnum þar sem þau eru. Það hefur ekkert breyst frá því Ingólfur Arnarson flutti inn sína þræla, eins og vísað er í í sýningunni.

En hvað með hinn enda markaðarins, ef svo mætti segja? Hvað með þau sem fyrst og fremst vilja skapa og túlka? Hvað með listafólkið? Það mál er til sérstakrar skoðunar í Djöfulsins snillingi, meginefni sýningarinnar. Urielu rekur hér á land, kannski svolítið eins og Víólu í Þrettándakvöldi Shakespeares, og dreymir um að láta ljós sitt skína á sviði íslenska sirkussins, en hliðið þangað inn er þröngt og lykilorðin ekki öllum kunn, sérstaklega ekki þeim sem eru ekki í Íslendingabók og hafa ekki fullt vald á tungu heimamanna. Og þau sem virðast jafnvel vilja og geta hjálpað eru sennilega með sjálf sig ofar í mikilvægisröðinni þegar allt kemur til alls. 

Reyndar geta örugglega ansi mörg séð sig í sporum Urielu, óháð þjóðerni, líka hin innfæddu.Svo mörg sem eru kölluð en fá útvalin þegar kemur að tækifærum á stóra sviðinu. Það voru örugglega ekki síst Íslendingar í salnum sem flissuðu að staðhæfingunni um að á Íslandi tíðkuðust ekki áheyrnarprufur, enda vissu öll um öll sem eitthvað gætu eða veðjandi væri á. 

Þessi almenna skírskotun efnisins á sinn þátt í að Djöfulsins snillingur virkar ekki sem sérlega beitt ádeila. Sömu áhrif hefur ljóðrænt heildaryfirbragð textans og óræð framvindan. En einkum kannski það að það er ekki augljóst óréttlæti fólgið í því að enginn beini eltiljósi leikhússins að þeim sem það þrá.

Auðvitað á samt ekkert að gera þá kröfu á leikhús að það sé ágeng ádeila, jafnvel þó ávarp leikstjóra í leikskrá skapi þær væntingar. Sem hugleiðing um listþörf, einmanaleika og glímu við framandlegar, stundum kafkaískar, aðstæður er Djöfulsins snillingur harla vel heppnuð sýning. 

Það er víða skáldlegt flug í texta Pálínu og Ewu Marcinek. Það er auk þess gaman að heyra brot úr Skugga-Sveini og Shakespeare. Umgjörðin einföld en prýðileg hjá Klaudiu Kaczmarek (leikmynd og búningar), Ólafi Ágúst Stefánssyni (lýsing) og Íris Thorarins (hljóð og tónlist). En hiti og þungi dagsins hvílir, eins og vera ber, á leikhópnum.

Aðallega samt á Jördisi Richter, sem er hreint frábær sem Uriela. Útgeislun, sviðssjarmi og afslöppuð orka sem fangar alltaf athyglina og heldur samúðinni þar sem hún á að vera. Hún fær verðugt mótspil frá Snorra Engilsbertssyni í hlutverki innanbúðarmannsins Gunnars, sem sjálfur efast um stöðu sína í sirkusnum og er ekki nema stundum einlægur í stuðningi sínum við baráttu Urielu. 

Þegar þau Heidi Bowes, Jordic Mist og Paul Gibson eru ekki í kórhlutverki eru þau svipmiklir stuðningsaðilar i sögu Urielu. Heidi sem ráðagóður sérfræðingur í hvernig komast megi af í óvinveittu kerfi, Jordi að hinn eilífi (launa)þræll sem heldur innviðum heldra fólksins virkum og hreinum og Paul sem aðskiljanlegir og oftast kostulegir fulltrúar valdsins, í bankanum og/eða útlendingastofnun. Allt er þetta lipurt og snjallt.

En kannski ekki mjög sláandi. Fréttirnar af óvinveittu kerfi, sérviskulegum íslenskum sundstaðareglum og ofurtrú á mætti kennitölunnar eru ekki lengur eins ferskar og þegar leikhópar byrjuðu að túlka reynslu aðfluttra. Aðgengi að stóru sirkustjöldunum er vissulega takmarkað, en það er erfitt að trúa á að kerfisbundið óréttlæti standi þar í veginum, umfram það sem alltaf hefur verið við lýði og bitnað á öllum á óheppilegum greinum Íslendingabókar, og að sjálfsögðu nú líka á þeim sem er þar hvergi að finna. 

Samt finna mörg sinn farveg. Með þrautsegju, heppni, trú á mátt sinn og megin, og með hjálp frá vinum sínum. Það gildir líka um Reykjavík Ensamble sem augljóslega er komið til að vera í flórunni, okkur öllum til gleði og upplýsingar.

Íslandsklukkan

Eftir Halldór Laxness. Leikgerð: Bjartur Örn Bachmann, Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir, Þorleifur Örn Arnarsson og leikhópurinn. Leikstjórn: Þorleifur Örn Arnarsson. Aðstoðarleikstjóri: Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Dramatúrg: Bjartur Örn Bachmann. Sviðshreyfingar: Ernesto Camilo Aldazábal Valdés. Leikmynd og búningar: Guðný Hrund Sigurðardóttir. Lýsing: Ásta Jónína Arnardóttir og Guðmundur Erlingsson. Tónlist: Unnsteinn Manuel Stefánsson. Leikarar: Bjartur Örn Bachmann, Davíð Þór Katrínarson, Ernesto Camilo Aldazábal Valdés, Hallgrímur Ólafsson, Jónmundur Grétarsson og María Thelma Smáradóttir. Leikhópurinn Elefant frumsýndi í Kassanum í Þjóðleikhúsinu fimmtudaginn 16. mars 2023.

Miklu stærra mál

Marglesnar og langelskaðar bækur hafa þann eiginleika að þegar minnst varir spretta upp setningar sem maður hefur lítinn gaum gefið og taka yfir skilning manns. Þetta gerðist í upphafi frumsýningar leikhópsins Elefant á leikgerð sinni upp úr Íslandsklukkunni í Þjóðleikhúsinu. Þar hljómar lestur Helga Skúlasonar á upphafsorðum bókarinnar og þar á meðal fullyrðing hins bráðfeiga böðuls, Sigurðar Snorrasonar, að enginn eigi annað en það sem hann hefur bréf uppá.

Og það var eins og við manninn mælt, allt sem gekk á í sýningunni, kunnuglegt jafnt sem nýstárlegt, speglaðist í þessari fullyrðingu, sem er svo hversdaglega sönn en gróflega ósönn um leið. Danir áttu vissulega bréf upp á að eiga Ísland, en áttu það samt auðvitað ekki, frekar en aðrir nýlenduherrar eiga löndin sem þeir ráða yfir. Árni Árnason selur sig fyrir gullkúta konu sinnar til að kaupa handrit sem enginn getur á endanum átt nema við öll. Kaupsamningur Magnúsar í Bræðratungu við svínahirðinn á Eyrarbakka gerir Snæfríði Íslandssól væntanlega að eign hans. Eða hitt þó heldur. Handhöfum höfundarréttar Nóbelsskáldsins er þakkað í leikskrá fyrir leyfið sem þau gáfu fyrir efniviðnum, en sú Íslandsklukka sem hljómar innra með öllum sem hana lesa er þeirra eign og verður ekki þaðan aftur tekin. 

Síðast en ekki síst: þyki einhverjum sæma að efast um tilkall leikhóps ungra leikara af blönduðum uppruna til þessa krúnudjásns, sem sjálft tiplar á hálum ís þjóðernismærðarinnar, þá er nóg að sjá myndugleikann í leikhópnum í Kassanum til að þagga niður í þeim. Hann birtist meðal annars í því að það er ekki verið að leita dauðaleit að því í sögunni sem endurspeglað gæti lífreynslu þeirra sem koma stórum hluta samferðafólks síns fyrir sjónir sem öðruvísi. Hvaða fátæki og fáliðaði leikhópur sem er myndi líklega taka sömu ákvarðanir um hvaða sögu og hvaða snjallyrðum úr þessari miklu epík ætti að halda til haga: örlagasögu Snæfríðar Eydalín með raunir Jóns Hreggviðssonar sem kontrapunkt.

Öðru hverju small samt eitthvað öðruvísi en oft áður. Snilldarlegt var að heyra Ernesto Camilo Aldazábal Valdés, í hlutverki Jóns Grindvicensis, segja kunnuglegar fordómaskrítlur um Íslendinga, sumar frá frú Arnæus,  á dönsku, en ávarpa svo furðulostinn Jón Hreggviðsson á spænsku (held ég). Eins var frumsýningarsalurinn nokkuð lengi að jafna sig þegar María Thelma Smáradóttir í hlutverki Snæfríðar sagði við Reinarbónda Hallgríms Ólafssonar að sig minnti endilega að hann væri svartur. 

Það er miklu frekar fagurfræði leikstjórans sem fangar athyglina en hvort leikararnir passa inn í hugmyndir okkar um Íslendinga snemma á átjándu öld. Sumt er þar kunnuglegt: óreiðan, eintökin af bókinni í hrúgu framsviðs, dýragrímurnar, dansatriði með klassískum píanóundirleik í síðari hluta sem maður skilur ekki alveg hvað á að fyrirstilla. En líka örugg tök á að miðla viðamikilli og flókinni sögu með alveg mátulegu tilliti til áhorfenda til að aldrei slakni um of á þræðinum í galskapnum. Notkun dagblaða- og maskínupappírs sem lykilefnis í búninga og umbúnað er skemmtileg hjá Guðnýju Hrund Sigurðardóttur og skilar oft áhrifaríkum myndum, þó skrjáfið væri truflandi á köflum. 

Verra var hvað áhersla leikgerðarinnar á lífsbaráttu Snæfríðar hentar illa hæfileikum og, að því er virðist, áhugasviði Þorleifs Arnar. Hann er ekki rétti maðurinn til að hlúa að könnun tilfinningalífs, glímu raunsæislegra teiknaðra persóna við ástina og harminn. Samfléttuð örlög Íslandssólar, Arnasar, Magnúsar og Sigurðar dómkirkjuprests þurfa á köflum að berjast um athygli okkar við fyrirganginn og uppátækin, ekki síst í seinni hlutanum þar sem afleitir borðsiðirnir hætta fljótlega að vera sniðugir og verða þreytandi. Því við erum, eins og vanalega, orðin handgengin fólkinu sem allt snýst um og viljum geta veitt því óskipta athygli. 

Þegar heilt á litið er líka ljóst að þetta er ekki leikhópur sem fæst við svona texta á hverjum degi. Það þarf tækifæri og reynslu til að skapa nauðsynlegt öryggi. Engu að síður sannfæra þau okkur og hrífa. 

Enginn meira þó en María Thelma, sem nær eftirtektarverðri kyrrð og innlifun í hlutskipti Snæfríðar, heldur áfram að vaxa inn í hlutverkið allt til enda. Harmur Snæfríðar því átakanlegri sem leikkonan hélt reisn sinni betur. Í blábyrjun leist mér ekki á blikuna með Jón, það hljómaði engu líkara en Hallgrímur ætlaði frekar að leika Brynjólf Jóhannesson eða Helga Skúlason en kallinn sjálfan. En það fór fljótt og útkoman frumlegur og sannfærandi lestur á hlutverkinu. Það er t.d. allnokkuð afrek að láta hin alkunnu orð um hvenær maður drepur mann hljóma eins og eitthvað annað en innantómt tilsvar úr Íslenskri fyndni. Ætli mitt eftirlætisatriði í sýningunni sé ekki samtal Snæfríðar og Jóns á Þingvöllum. María Thelma og Hallgrímur bæði frábær, og eitursnjöll hugmynd að færa orðaskipti Snæfríðar við föður sinn inn í þessi örlagaríku fyrstu kynni. 

Jónmundur Grétarsson  hefur flóknara verkefni sem ólíkindatólið Arnas. Persónan fer ekki vel út úr áherslum leikgerðarinnar, þar sem eiginkonan, samstarfsmennirnir, þýsku greifarnir og sjálfur eldurinn er á bak og burt. Hlutverkið svolítið eins og ósamstæð blöð úr Skáldu, en Jónmundur skilaði því sem hann þó hafði vel. Kristján Þór Katrínarson var mjög sannfærandi í rustalegri lögn uppfærslunnar á svolanum Magnúsi og Bjartur Örn Bachmann eftirminnilega kyrrlátur og lúmskt slepjulegur sem dómkirkjupresturinn ástsjúki. Áður var minnst á helsta leikhlutverk Ernesto Camilo, en hann fer síðan hamförum á sínum heimavelli í dansatriðinu sem var ákaflega flott sem slíkt þó ég meðtæki ekki meininguna.

Mál Jóns Hreggviðssonar þótti Arnasi minnst varða hann sjálfan. Kannski má heimfæra þau orð upp á þess uppfærslu Íslandsklukkunnar. Hún er við fyrstu sýn miklu stærra mál en enn ein sviðsetning sögunnar sem opnaði musterið fyrir rúmum sjötíu árum. Við getum vissulega ímyndað okkur fjaðrafokið þá, ef María, Jónmundur og þau hin hefðu birst þegar rauða tjaldinu var svipt frá í fyrsta sinn. En stóra málið núna er að leikhópurinn Elefant á augljóst tilkall til þessarar sögu. Það er ekkert sjokk. Og það þarf enginn að framvísa neinu bréfi upp á það.

Draumaþjófurinn

Eftir Björk Jakobsdóttur byggt á skáldsögu eftir Gunnar Helgason. Söngtextar: Björk Jakobsdóttir, Gunnar Helgason og Hallgrímur Helgason. Tónlist og tónlistarstjórn: Þorvaldur Bjarni Þorvaldsson. Leikstjórn: Stefán Jónsson. Dans og sviðshreyfingar: Lee Proud. Leikmynd: Ilmur Stefánsdóttir. Búningar: María Th. Ólafsdóttir. Brúður – hugmynd og útlit: Ilmur Stefánsdóttir og Charlie Tymms. Brúðuhönnun: Charlie Tymms. Lýsing og myndbandshönnun: Björn Bergsteinn Guðmundsson og Petr Hloušek. Hljóðmynd: Kristján Sigmundur Einarsson og Þóroddur Ingvarsson. Hljómsveitarstjóri: Kjartan Valdemarsson. Hljóðfæraleikarar á sýningu: Kjartan Valdemarsson, Haukur Gröndal og Einar Scheving. Leikarar: Þuríður Blær Jóhannsdóttir, Kjartan Darri Kristjánsson, Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, Örn Árnason, Þröstur Leó Gunnarsson, Atli Rafn Sigurðarson, Þórey Birgisdóttir, Sigurbjartur Sturla Atlason, Guðrún S. Gísladóttir, Pálmi Gestsson, Hákon Jóhannesson, Edda Arnljótsdóttir, Viktoría Sigurðardóttir, Oddur Júlíusson, Almar Blær Sigurjónsson, Saadia Auður Dhour, Kolbrún Helga Friðriksdóttir/Dagur Rafn Atlason, Guðmundur Einar Jónsson/Nína Sólrún Tamimi, Oktavía Gunnarsdóttir/Rafney Birna Guðmundsdóttir, Gunnlaugur Sturla Olsen/Kristín Þórdís Guðjónsdóttir, Rebekkah Chelsea Paul/Jean Daníel Seyo Sonde og Helgi Daníel Hannesson/Leó Guðrúnarson Jáuregui. Frumsýning á Stóra sviði Þjóðleikhússins sunnudaginn 5. mars 2023.

Það er nóg til

Dýradæmisögur eiga sér langa og glæsta sögu, Og djúpar rætur – sögurnar sem kenndar eru við gríska þrælinn Esóp og voru skrifaðar niður fyrir tveimur og hálfu árþúsundi eða svo, voru þá búnar að lifa góðu munnlegu lífi lengi. Það er litið á það sem skýlaus réttindi íslenskra ríkisborgara að sjá Dýrin í Hálsaskógi áður en við yfirgefum markhópinn fyrir friðar- og grænmetisboðskap Egners, og sækjum Dýrabæ Orwells á bókasafnið. 

Gunnar Helgason slóst í þennan hóp með bók sinni um veröld rottunnar í Draumaþjófnum, sem kom út fyrir jólin 2019 og Björg Jakobsdóttir hefur nú komið í söngleikjabúning. Kannski djarft að draga fram þessa smáðu nagdýrstegund til að segja börnum sögur um réttlæti og samlíðan, en líka rökrétt: rottur eru víðast hvar okkar næstu nágrannar, lifa á því sama og við og eru, eins og við, óttaleg plága.

Draumaþjófurinn segir af forréttindarottunni Eyrdísi, dóttur Skögultannar sem stýrir hafnarrottulandinu harðri hendi. Þar ríkir ströng stéttskipting, yfirstéttin leggur ekkert til samfélagsins, en lifir á vinnu hinna. Ógnin að utan er notuð sem réttlæting fyrir óhæfunni, sérstaklega bátarotturnar sem örugglega myndu éta öll út á gaddinn fengju þær inngöngu í samfélagið. Og draumasmiðurinn Hjassi gefur óréttlætinu trúarlegt yfirbragð með því að úthluta ævistörfum eftir draumum sínum – segir hann.

En allt stendur hafnarrottuveldið á brauðfótum. Eitt stefnumót Eyrdísar við safnararottuna Halald, og grimmileg refsing sem hann er beittur fyrir að dirfast að nálgast ríkisarfann, nægir til að opna augu hennar fyrir hroðanum. Hún flýr út í heim, og ferðalag hennar að hinu goðsagnarkennda Matarfjalli (sem við mannfreskjurnar - eins og við heitum á rottumáli – köllum ruslahaug) er hryggjarstykki verksins. 

Óneitanlega hefur flutningur sögunnar í nýtt form dregið fram dramatíska vankanta, sem komu ekki að sök í bókinni. Þar líður lesanda eins og hann sé að skoða sig um í nýjum heimi, og getur dundað við að flissa yfir hugkvæmninni í smáu og stóru; fyndnu nöfnunum og orðatiltækjunum, speglunum mann- og nagdýrsheima. En í leikhúsinu fer að skipta meira máli hvað fókusinn fer víða, hvernig valdabrölt næstráðanda Skögultannar þvælist fyrir uppgjöri Eyrdísar við valdatíð móður sinnar, og hvað umbreyting aðalpersónunnar úr síétandi iðjulausu dekurdýri í réttsýna barátturottu fyrir betri heimi er átakalaus og hve umskiptin eru snemma um garð gengin. 

Aðrir óskýrir þræðir eru alfarið á reikning leikgerðar og uppsetningar. Að enginn mikilvægur munur er á vellystingu veitingahúsarottanna og þeirra sem gista matarfjallið. Og passa upp á samkvæmni í danskvíðaröskun erkiskúrksins Ljúfs, sem kemst óbrjálaður frá sumum söngnúmerum þegar önnur gera hann alveg viðþolslausan.

Dýradæmisögur, eins og önnur ævintýri, þrífast á og krefjast skýrra andstæðna og þroskandi glímu við nýjar aðstæður. Hér tekst ekki fyllilega að halda þessum boltum á lofti.

Á móti kemur að flest annað heppnast framúrskarandi vel. Og rétt að taka fram að það greindust engin merki um ókyrrð meðal barnanna í salnum þegar síga fór á seinni hlutann og þeim áhorfanda sem hér skrifar væri farið að leiðast þófið örlítið. Sjónarspilið er enda magnað hjá Ilmi Stefánsdóttur (leikmynd), Birni Bergsteini Guðmundssyni og Petr Hloušek (lýsing og myndband), Maríu Th. Ólafsdóttur (búningar) og Charlie Tymms (brúður, ásamt Ilmi og fleira fólki). Búningarnir og brúðurnar kannski það sem heillar mest, sérlega fagurt og kröftugt verk. Þá halda Stefán Jónsson leikstjóri og ekki síður dansmeistarinn Lee Proud öllu á fagurri og stefnuvirkri hreyfingu frá upphafi til enda. 

Ég er ekki eins heillaður af framlagi tónsmiðsins. Stóru númerin, sérstaklega upphafs- og lokalagið og suðrænn stuðdans veitingahúsarottanna voru sérdeilis glæsileg hjá Þorvaldi Bjarna Þorvaldssyni, en einsöngslögin og dúettarnir ekki eins. Almennt saknaði ég skýrara svipmóts, afgerandi ákvarðana um stíl, hvort heldur er í lagasmíðunum, útsetningum og hljóðfæraskipan. Það á ekki að vera sjálfsagt mál að barnasöngleikur hljóti að hljóma eins og Disneyteiknimynd.

Það eru engir veikleikar í leikhópnum, sérstaklega ekki á stærstu póstunum. Meginþunginn hvílir á Þuríði Blæ Jóhannsdóttur í hlutverki Eyrdísar og hún stendur fyllilega undir því að bera sýninguna uppi, með fimi sinni, krafti og útgeislun. Þó hans njóti stutt við reynist Kjartan Darri Kristjánsson verðugur og eftirminnilegur mótleikari í hlutverki Halaldar.

Yfirstéttin er firnavel skipuð. Atli Rafn Sigurðarson slepjulegur og ógnvekjandi sem hinn grimmi og valdagráðugi Ljúfur, Örn Árnason og Þröstur Leó Gunnarsson drepfyndið tvíeyki, draumasmiðurinn Hjassi og skósveinninn Naggeir (þessi nöfn!). Allrabest er samt Skögultönn, sem verður í meðförum Steinunnar Ólínu Þorsteinsdóttur að óborganlegri stúdíu í narsissisma, vænisýki og bernskri grimmd. Einmitt svona eru harðstjórar í návígi, hugsar maður.

Af öðrum er það kannski helst Þórey Birgisdóttir sem hin hetjulega Píla sem fangar persónulega athygli, að öðru leyti renna rottuhóparnir óþarflega mikið saman fyrir áhorfandanum. Fyrir utan Kolbrúnu Helgu Friðriksdóttur, sem átti ekki í nokkrum vandræðum með að snerta hjartastrengi allra í salnum sem Sandur, bátarottubarnið í búrinu. Yngstu leikararnir á frumsýningu, auk Kolbrúnar Helgu, voru Guðmundur Einar Jónsson, Oktavía Gunnarsdóttir, Gunnlaugur Sturla Olsen, Rebekkah Chelsea Paul og Helgi Daníel Hannesson, öll öryggið uppmálað í dansi, söng og leik.

Draumaþjófurinn er vegleg stórsýning þar sem öllu er tjaldað til og allt gert í botn. Vankantar efnisins draga þegar upp er staðið merkilega lítið úr áhrifamættinum, þeirri kröftugu sprengju tilfinninga, lita og hreyfinga sem leyst er úr læðingi á stóra sviðinu. Og boðaði betri heim, þar sem er nóg fyrir öll, bæði matur, skjól og vinsamlegt viðmót. Enda ekkert sjálfsagðara.

Óbærilegur léttleiki knattspyrnunnar

Óbærilegur léttleiki knattspyrnunnar ★★★★· Handrit: Sveinn Ólafur Gunnarsson og Ólafur Ásgeirsson eftir hugmynd Alberts Halldórssonar, Ólafs Ásgeirssonar og Viktoríu Blöndal. Aðstoð við handrit: Sviðslistahópurinn Alltaf í boltanum. Dramatúrg: Lóa Björk Björnsdóttir. Leikstjórn: Viktoría Blöndal. Sviðshreyfingar: Erna Guðrún Fritzdóttir. Leikmynd og búningar: Sólbjört Vera Ómarsdóttir. Lýsing: Ásta Jónína Arnardóttir og Juliette Louste. Myndbönd: Ásta Jónína Arnardóttir. Tónlist: Valdimar Guðmundsson. Leikarar: Albert Halldórsson, Ólafur Ásgeirsson, Starkaður Pétursson, Sveinn Ólafur Gunnarsson og Valdimar Guðmundsson. Leikarar á upptöku: Birgitta Birgisdóttir og Kjartan Darri Kristjánsson. Sviðslistahópurinn Alltaf í boltanum frumsýndi í Tjarnarbíói fimmtudaginn 2. mars 2023.

Strákarnir okkar

Hvergi er staðalmyndakarlmaðurinn eins berskjaldaður og þegar kemur að fótbolta. Svo vill líka til að þetta er eina staðalmyndin sem þykir við hæfi að beina beittum grínspjótum að. Og þarna standa þeir. Eins og varnarveggur sem veit ekki hvar hann á að hafa hendurnar, og bíða eftir að spyrnan ríði af. Hún hittir oft og mikið í mark í Óbærilegum léttleika knattspyrnunnar, gamanleik eftir Svein Ólaf Gunnarsson og Ólaf Ásgeirsson byggðan á hugmynd Ólafs, Alberts Halldórssonar og Viktoríu Blöndal, sem einnig leikstýrir. Stútfullt Tjarnarbíó réði sér ekki fyrir kæti á frumsýningu, og ef sýningarplanið stangast ekki þeim mun verr á við leikjaplan Premier League, Serie A og Meistaradeildar Evrópu ætti markhópurinn að drífa sig. Nema markhópurinn séu öll hin, sem horfa á mennina horfa á fótboltann og skilja hvorki upp né niður í æsingnum. Fólk eins og fyrrverandi kærastan hans Dodda, sem gafst upp á að hún og börnin voru alltaf í öðru sæti á eftir Manchester United og bjórnum, og henti honum út. Sex mánuðum síðar er Doddi búinn að koma sér fyrir í vel græjaðri piparsveinsíbúð, fer helst ekkert út og býr sig undir grannaslag við erkiféndurna úr Bítlaborginni, með yngri bróður sínum og álíka eldheitum United-manni sem skírður er í höfuðið á sjálfum Ole Gunnar Solskjær. Hvað gæti farið úrskeiðis, fyrir utan óhagstæð úrslit? Þegar Benni, nýi kærasti barnsmóðurinnar kemur til að sækja skólatöskur og ílengist yfir boltanum í boði einfeldningsins Óla Gunnars en í óþökk húsráðanda, byrjar spennan að færast af vellinum og inn í stofuna. Og enn þrengist á þingi þegar félagi Benna verður þreyttur á að bíða í bílnum, bætist í hópinn og reynist vera hinn eini sanni Valdimar Guðmundsson. Þá vantar bara dramatískt augnablik á Old Trafford til að hleypa öllu í háaloft. Þess er ekki lengi að bíða. Sem leikrit hefði Óbærilegur léttleiki knattspyrnunnar alveg þolað meiri yfirlegu. Spennuaugnablikin koma og fara í stað þess að magnast upp. Ferðalag Dodda, sem allt ætti að snúast um, er óskýrt, og fyrir vikið missir lokaatriði verksins marks, fyrir utan náttúrulega stórkostlegan lokasönginn. Og hefði aðeins meira jafnvægi milli háðs og harms ekki skilað betri sýningu? Mögulega, en tæknilegu vankantarnir koma hins vegar eiginlega ekkert að sök. Þetta er drepfyndin sýning sem hittir iðulega beint í mark í lýsingu sinni á bjórlegnum hanaslag yfir sameiginlegri ástríðu. Höfundar hafa verið einstaklega fundvísir á kostuleg smáatriði í samskiptamáta karla og kenjar sem tengjast þessu tiltekna áhugamáli. Hefðu samt mátt stilla sig um að láta drengina tala stöðugt um „Manchester United“ sín á milli, allavega benda mínar vettvangsrannsóknir til að aðdáendur láti „United“ eða „Manjú“ duga. Smáatriði skipta máli, eins og kemur svo glöggt í ljós í metingi drengjanna um hver er mestur, fróðastur og heitastur aðdáandi. Það sem ræður úrslitum hér, eins og á vellinum, er mannskapurinn. Samleikur og persónusköpun fimmenninganna er með miklum ágætum. Sveinn Ólafur er reynslubolti í að túlka karlmenn á barmi taugaáfalls sem þeir fela bak við harðan skjöld og klikkar hvergi hér. Bikarinn fyrir flestar stolnar senur hirðir hinsvegar Ólafur, með hreint óborganlegar tímasetningar og innlifun í hlutverki Óla Gunnars. Ólíkindatólið Benni er skemmtilega vafasamur pappír, það er ekki hægt að sjá annað en barnsmóðir Dodda hafi þar veðjað aftur á rangan hest. Það hvernig þetta kemur smátt og smátt í ljós sýnir hvað handritshöfundarnir eru nálægt því að skapa langlífa íslenska gamanklassík, og ferðalag Benna verður allt saman mjög sannfærandi hjá Albert Halldórssyni. Óvænt innkoma Valdimars Guðmundssonar sem hann sjálfur inn í þennan ýkta skrípaheim virkar fyrirfram á mann eins og áhættuatriði, og er það kannski. En er virkilega vel heppnað þegar á hólminn er komið. Mestu skiptir samt hvað söngstjarnan er framúrskarandi skemmtilegur á sviði, lipur í samleik, hreyfingum og textameðferð. Að ógleymdum skotheldum söngnúmerunum og lúmskt fyndnum eftirhermuatriðunum. Þá er ónefndur Starkaður Pétursson sem fipast hvergi í sínum kómísku stoðsendingum sem leikjaþulurinn, en klisjuþrungin komment hans eru látin kallast á við það sem gengur í í stofunni hjá Benna. Viktoría Blöndal leikstýrir og tryggir fínan gang og vel útfærðar taktbreytingar. Athygli vekur að þó fá verk sem nú eru á fjölunum jafnist á við þetta í karllægni eru allir póstar utan sviðs mannaðir konum. Viktoría leikstýrir, Sólbjört Vera Ómarsdóttir hannar leikmynd og búninga, lýsing er í höndum Ástu Jónínu Arnardóttur og Juliette Louste, myndbönd gerir Ásta Jónína Arnardóttir, dramatúrg er Lóa Björk Björnsdóttir og sviðshreyfingum stýrir Erna Guðrún Fritzdóttir. Allt er þetta vel leyst. En sviðsljósið er á gaurunum. Útkoman er afbragðsskemmtileg, hæðin en hlý mynd af körlum sem mögulega eru að átta sig á því að lífið er það sem skellur á þér meðan þú ert önnum kafinn við að horfa á fótbolta. Bráðgóð skemmtun, jafnt fyrir þau okkar sem finna okkur á fótboltaaðdáendarófinu og örugglega hin, sem finnst þetta allt með eindæmum hávaðasamur og tímafrekur ys og þys út af engu.

Don Pasquale

Tenórar og tálbeitur

Ópera Donizettis, Don Pasquale var frumflutt í janúar 1843 við mikinn fögnuð. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar, til dæmis margt skánað í samskiptum kynjanna. Stúlkum á Vesturlöndum er ekki lengur haldið fáfróðum í klausturskólum og svo látnar giftast gömlum ríkum köllum án þess að ráðahagurinn sé borinn undir þær fyrst. Kannski ætti að byrja að fara yfir söguþráðinn í helstu perlum gamanóperuhefðarinnar og snúa sér síðan að þeim stöðum í bókum Roald Dahl þar sem persónur eru sagðar feitar og ljótar.

Það stendur samt ekkert til. Reyndar virðist óperuheimurinn og unnendur hans hafa ótrúlegt umburðarlyndi fyrir almennu glóruleysi í boðskap, persónusköpun og skorti á rökvísi í framvindu. 

Þetta afhjúpast auðvitað afgerandi í nánd Þjóðleikhúskjallarans hjá þeim Ragnari Pétri Jóhannsyni (bassi, Don Pasquale), Ásláki Invarssyni (barítón Malatesta), Þórhalli Auði Helgasyni (tenór, Ernesto) og Sólveigu Sigurðardóttur (sópran, Norina) með píanistann Sigurði Helga sem virkan þátttakanda umfram að kitla fílabeinið. Og það er ekki bara hin rúmfræðilega nálægð sem um ræðir, heldur ekki síður sú að svipta tónlistina glansgalla hljómsveitarútsetningarinnar. Að ógleymdu máli málanna: að opinbera sjálft innihaldið með því að syngja á íslensku.

Skiptir þetta máli? Já, vissulega reynist sagan frekar ógeðfelld, tónlistin engin sérstök snilld svona nakin, og í hita leiksins taka söngvararnir ungu ekkert sérstakt tillit til aðstæðna og nálægðar þegar þau þenja sig fortissimo. En á móti kemur frábær færnin í flutningnum, lipur og hnyttin þýðing Sólveigar og áreynslulaust flæðandi sviðssetning Tómasar Helga Baldurssonar. Já og leikgleðin og sannfæring hjá þessum unga hópi sem kallar sig Sviðslistahópinn Óð. Það má hafa sig allan við að viðhalda efasemdum sínum um það það sé þess virði að viðra þetta verk, að halda lífi í þessu formi, þegar kraftur og útgeislun hópsins skellur á manni og maður stendur sig að því að hlæja að fúlustu bröndurum aftan úr grárri og grimmri forneskju. 

Það er alveg ljóst að eigi óperulistin – óperuarfurinn – að lifa áfram verður hún að þola þessa nálægð, þennan einfaldleika. Hún verður að þrífast í fátæka leikhúsinu. Ungu hæfileikabúntin í Sviðslistahópnum Óði trúa því og boða þá trú af öllum lífs- og sálarkröftum. Það er gaman, hvað sem öðru líður.

Chicago

Eftir John Kander, Fred Ebb og Bob Foss. Íslensk þýðing: Gísli Rúnar Jónsson. Leikstjórn: Marta Nordal. Tónlistarstjórn: Þorvaldur Bjarni Þorvaldsson. Danshöfundur: Lee Proud. Leikmynd: Eva Signý Berger. Búningar: Björg Marta Gunnarsdóttir. Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson. Hljóðhönnun: Sigurvald Ívar Helgason. Leikgervi: Harpa Birgisdóttir. Hljómsveitarstjóri: Vignir Þór Stefánsson. Hljómsveit: Vignir Þór Stefánsson, Emil Þorri Emilsson, Helgi Þorbjörn Svavarsson, Kjartan Ólafsson, Sóley Björk Einarsdóttir, Jóhann Stefánsson/Vilhjálmur Ingi Sigurðarson, Una Hjartardóttir, Ármann Helgason/Helga Björg Arnardóttir, Michael Weaver og Marcin Lazarz. Leikarar: Jóhanna Guðrún Jónsdóttir, Þórdís Björk Þorfinnsdóttir, Margrét Eir, Björgvin Franz Gíslason, Arnþór Þórsteinsson, Bjartmar Þórðarson, Jónína Björt Gunnarsdóttir, Ahd Tamimi, Elma Rún Kristinsdóttir, Kata Vignisdóttir, Anita Rós Þorsteinsdóttir og Molly Carol Birna Mitchell. Leikfélag Akureyrar í samstarfi við Sinfóníuhljómsveit Norðurlands frumsýndi í Samkomuhúsinu á Akureyri föstudaginn 27. janúar 2023. Rýnir sá  6. sýningu.

Hvað sem er fyrir frægðina

Söngleikir í Samkomuhúsinu á Akureyri eiga sér langa og ljómandi sögu. Þó vera megi að það færi betur um stórsjóin í Hofi þá er ekki hægt annað en að virða þrautseigjuna og hugkvæmnina sem þarf til að koma þeim fyrir á sviðinu undir brekkunni, með öllum sínum óumdeilda sjarma. Það nýjasta er Chicago, reyndar ekki í fyrsta sinn sem sá klassíski söngleikur ratar á það svið. Undirritaður sá þar prýðilega sýningu Leikfélags Menntaskólans á Akureyri og Laufeyjar Brár Jónsdóttur fyrir sléttum tuttugu árum. En nú var komið að atvinnufólkinu og Mörtu Nordal.

Þó verkið eigi sér sannsögulegar rætur með viðkomu í venjulegu sönglausu leikriti hefur þeim John Kander, Fred Ebb og Bob Fosse tekist að eima burt næstum öll ummerki um raunveruleikann í þessum söngleikjalegasta allra söngleikja. Tónlistin er augljóslega algerlega dæmigerð fyrir greinina, engin gönuhlaup inn í neinn sérstakan kúltúr eða stíl, nema ef vera skyldi systurgrein söngleiksins, Vaudeville-hefðin. Tónlistin gerir allt sem hún á að gera, en vissulega eru hér varla neinir eyrnaormar sem hafa lifað á allra vörum. 

Í einu greinir Chicago sig þó frá þeim öllum: Hér er engin ást. Persónurnar eru næstum allar holar að innan, drifkraftarnir eru tveir: sjálfsbjargarviðleitni og frægðarþrá, sem fléttast endalaust saman í tilraunum Roxýjar við að sleppa lifandi og frjáls undan morðákæru með hjálp stjörnulögfræðings, og á kostnað nokkurnvegin allra sem hægt er að nota til þess arna. Og helst fræg og dáð í leiðinni. Það markmið er ekki nema sjónarmun minna mikilvægt.

Liggur höfundunum eitthvað annað á hjarta en að gera það sem þessir miklu „sjómenn“ voru svo góðir í, og slá enn og aftur í gegn? Það má vera. Það er beiskur og ágengur ádeilutónn í sögunni, sem er sterklega undirstrikaður af rofi fjórða veggjarins og öðrum endurómi úr leikhúsi Brechts. Chicagoborg bann- og jassáranna, eins og hún birtist í verkinu getur alveg virkað eins og einhverskonar kapítalísk Túskildingsópera, með harðri kenningu um manndýrið og lífsbaráttu þess, fláræði og fals. Aðallega langar Chicago þó að vera skemmtun. Eggjandi, hnyttin. Hæfilega gróf án þess að hneyksla nein sem eru líkleg til að kaupa sér miða. 

Þetta tekst alveg ágætlega hér. Þó lítið sé reynt að tengja verkið samtímanum, eins og var svo áberandi í eftirminnilegri uppfærslu Þórhildar Þorleifsdóttur í Borgarleikhúsinu 2004, þarf enga stórkostlega hugarleikfimi til að sjá speglun samtímans í þessum spillta og yfirborðsdrifna sýndarveruleika. Og óneitanlega er eitthvað skemmtilega nútímalegt við svona sterkar og úrræðagóðar kvenpersónur, sem eru svo sannarlega gerendurnir í sínu lífi, þó með myrkum formerkjum sé. Fjarlægðin sem períóðan gefur tryggir síðan að skemmtigildið er alltaf í forgrunni á kostnað boðskapsins. 

Það þarf sérstaka list til að skapa lifandi persónur úr þeim einföldu dráttum sem efniviðurinn skaffar. Einfalda týpusmíð sem fylgt er eftir af fyllstu sannfæringu með glampa í auga. Góðu heilli hefur parið sem mest mæðir á þetta vel á valdi sínu, þau Þórdís Björk Þorfinnsdóttir og Björgvin Franz Gíslason sem glæpakvendið Roxý og stjörnulögfræðingurinn Billy. Listin að vera sönn þar sem allt er fals leikur í höndum þeirra og uppátækjagleði Björgvins nýtist vel til að halda boltum á lofti. Það sem Þórdísi vantar upp á klingjanda í söngröddinni til að skera fullkomlega í gegn um undirleikinn þegar mest gengur á bætir hún upp með sterkri nærveru og skýrt mótaðri týpu. 

Með nokkurri einföldun má segja að hið andstæða gildi um hitt stóra kvenhlutverkið, morðkvendið Velmu sem Roxý steypir af stóli sem vinsælasta stúlkan í kvennafangelsinu. Jóhanna Guðrún Jónsdóttir glansar í söngnum sem hún skilar af kunnuglegri fullkomnun, en hefur ekki alveg á valdi sínu hina frjálslegu og kröftugu sviðnærveru sem sú hlið peningsins krefst, ekki á þessu frumstigi sínu sem leikari, hvað sem síðar verður. 

Hlutverk hins smáða eiginmanns Roxýjar er hreinræktað senuþjófshlutverk og Arnþór Þórsteinsson gerir sér sannfærandi mat úr því. Það sópar hæfilega að Margréti Eir í hlutverki fangelsismatrónunnar og Bjartmar Þórðarson er alltaf góður í kvengervi, líka sem Marta Smarta, fulltrúi hins smjattandi fjórða valds. 

Hópurinn allur dansar af hæfilega eggjandi fimi undir stjórn Lee Proud. Hægt er að ímynda sér sýningu sem færi nær því að vera bönnuð börnum, en það er smekksatriði hvort það væri góð hugmynd. Marta Nordal heldur vel utan um stílinn sem hún hefur valið sýningunni og leikræna nálgun, og períóðusjarminn skilar sér vel á öllum póstum. Í tónlistarstjórn Þorvalds Bjarna Þorvaldssonar og spilamennsku bandsins, í búningum Bjargar Mörtu Gunnarsdóttur og einfaldri en notadrjúgri leikmynd Evu Signýjar Berger sem lýsing Ólafs Ágústs Stefánssonar vinnur vel með.

Þó Chicago sé svona dæmigerður söngleikur þá hefur hann afgerandi svipmót. Mörg sérkenni hans vinna gegn honum. Grimm og alltumlykjandi kaldhæðnin. Alger skortur á mannlegri hlýju  til að tengja við og persónur með ást og hjarta til að halda með. Það er fyllsta sannfæring að baki uppfærslu Leikfélags Akureyrar að verkið muni engu að síður hafa tilætluð áhrif á áhorfendur, engar tilraunir eru gerðar til að líta á brestina sem bresti, hvað þá að berja í þá. Sem er virðingarvert og skilar að miklu leyti tilætluðum árangri. Þetta er töff sjó, hvorki meira né minna. Hvort það er nóg er fyrir hvert og eitt okkar að meta.

Góða ferð inn í gömul sár

Tímarnir tvennir

Góða ferð inn í gömul sár er heimilda- og upplifunarverk, afrakstur vinnu Evu Rúnar Snorradóttur sem leikskálds Borgarleikhússins, sem að auki er leikstjóri sýningarinnar. Forvitnilegt í forminu og víðfeðmt að innihaldi. Fyrri hlutinn er hlaðvarps- eða fléttuþáttur sem gestir hlusta í heyrnartólum heima hjá sér. Þar heyrum við í hópi viðmælenda sem upplifðu alnæmisfaraldur níunda og tíunda áratugs síðustu aldar á ýmsan hátt; sem aðstandendur, heilbrigðiststarfsfólk, baráttumenn og fræðingar. Þar koma einnig fram Ahd Tamimi
, Bjarni Snæbjörnsson, 
Bjartmar Þórðarson
, Jóhannes Davíð Purkhús
 og Sigurjón Jóhannsson

 í ýmsum hlutverkum og gefa hlustendum m.a. fyrirmæli um um atferli til að tengja þá enn sterkar við hið átakanlega efni. Framsetningin er áhrifarík og upprifjunin þörf, enda einstök saga sem tæpast hefur enn fengið verðuga greiningu eða viðurkenningu. 

Eftirleikurinn er merkilegur. Það virðist ekki umdeilt að samstaðan sem myndaðist í  samfélagi samkynhneigðra og vitundarvakningin sem faraldurinn þröngvaði upp á samfélagið hafi verið mikilvæg forsenda fyrir sýnileika, réttarbótum og útbreiddri viðurkenningu á veruleika hinsegin fólks. Sá raunveruleiki er vegsamaður í síðari hlutanum, sem fram fer á Nýja sviði Borgarleikhússins, undir styrkri stjórn dagdrottninganna D-Anal (Omel Svavarss), Lady Zadude (Vilhjálmur Ingi Vilhjálms), Gógó Starr (Sigurður Starr Guðjónsson) og Jenny Purr (Kristrún Hrafns). Þær leiða áhorfendur í salinn eftir að hafa frískað upp á útlit hópsins, sem mætir svartklæddur eftir fyrirmælum forleiksins. 

Þegar í salinn kemur upphefst blönduð dagskrá, nokkurskonar kabarett. Eða kannski frekar kvöldvaka, því áherslan er ekki nema hálfvegis á skemmtun heldur ekki síður á að snerta á ólíkum birtingarmyndum hinseginleikans. Mars Proppé reið á vaðið með því að segja frá leið sinni að eigin hinseginleika. Skaði Þórðardóttir bauð upp á ágengt tónlistaratriði en Jakub Stachowiak las smásögu úr evrópskum baðhúsaheimi fyrri ára. Embla Guðrún Ágústsdóttir veitti innsýn í veruleika samkynhneigðrar fatlaðrar konu, Starína (Ólafur Helgi Móberg) setur nettan grínsnúning á dragdrottningarhlutverkið og Gabríel Brim ögrar tveggja kynja módelinu á snjallan hátt. Lady Zadude slær botninn í samkomuna með einkennissöngnum alkunna: Ég er eins og ég er.

Sem kvöldskemmtun er þessi samkoma nokkuð frá því að vera frábær. Alvarlegu hlutarnir snerta vissulega við öllum, geri ég ráð fyrir, og með góðum vilja er hægt að finna í þeim enduróm af hinum myrku dögum útskúfunar og alnæmis. En hann er daufur. Samnefnarinn, brúin milli heimsins þar sem hommarnir „dóu einir“, eins og Einar Þór Jónsson, talsmaður HIV Ísland orðaði það í ávarpi áður en gengið var inn í nútímann á Nýja sviðinu, og hinna hugrökku fulltrúa eigin sjálfsmyndar sem birtast í kabarettinum, er of almennur, of langsóttur. 

Við erum komin langt, en þó langt í frá alla leið. En það vitum við vel, og þessi vel meinta en sérkennilega stefnulausa ferð bætir þar litlu við.