Kardemommubærinn

Eftir Thorbjörn Egner. Tónlist og söngtextar: Thorbjörn Egner. Þýðing leiktexta: Hulda Valtýsdóttir. Þýðing söngtexta: Kristján frá Djúpalæk. Leikstjórn: Ágústa Skúladóttir. Tónlistarstjórn og útsetningar: Karl Olgeir Olgeirsson. Danshöfundur: Chantelle Carey. Leikmynd: Högni Sigurþórsson. Búningar: María Th. Ólafsdóttir. Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson. Hljóð: Kristinn Gauti Einarsson. Sirkusstjóri: Nicholas Arthur Candy. Leikgervi: María Th. Ólafsdóttir og Valdís Karen Smáradóttir. Höfundar dýragerva: Högni Sigurþórsson og María Th. Ólafsdóttir. Grímugerð: Ásta Jónsdóttir og Mathilde Anne Morant. Hljómsveit: Birgir Bragason, Haukur Gröndal, Karl Olgeir Olgeirsson, Samúel Jón Samúelsson, Snorri Sigurðarson, Stefán Már Magnússon og Svanhildur Lóa Bergsveinsdóttir. Leikarar: Hallgrímur Ólafsson, Sverrir Þór Sverrisson (Sveppi), Oddur Júlíusson, Ernesto Camilo Aldazábal Valdés, Ólafía Hrönn Jónsdóttir, Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, Bergþóra Hildur Andradóttir, Vala Frostadóttir, Arnaldur Halldórsson, Jón Arnór Pétursson, Bjarni Gabríel Bjarnason, Hilmar Máni Magnússon, Örn Árnason, Ragnheiður K. Steindórsdóttir, Þórhallur Sigurðsson, Sigríður Eyrún Friðriksdóttir, Bjarni Snæbjörnsson, Gunnar Smári Jóhannesson, Snæfríður Ingvarsdóttir, Hildur Vala Baldursdóttir, Hákon Jóhannesson, Hera Katrín Aradóttir, Rebecca Scott Lord, Nicholas Arthur Candy, Sindri Diego, Rebecca Hidalgo, Hafrún Arna Jóhannsdóttir, Jórunn Björnsdóttir, Katla Borg Stefánsdóttir, Mikael Köll Guðmundsson, Steinunn Lóa Lárusdóttir, Telma Ósk Bergþórsdóttir, Hrafnhildur Hekla Hólmsteinsdóttir, Lísbet Freyja Ýmisdóttir, Tinna Hjálmarsdóttir, Vilhjálmur Árni Sigurðsson, Aron Gauti Kristinsson, Edda Guðnadóttir, Kaja Sól Lárudóttir, Kári Jóhannesarson, Alba Mist Gunnarsdóttir, Ísabel Dís Sheehan, María Pála Marcello, Ylfa Blöndal Egilsdóttir, Jórunn Björnsdóttir, Telma Ósk Bergþórsdóttir og Auður Finnbogadóttir. Frumsýning á Stóra sviði Þjóðleikhússins 26. september 2020.

Gleði i gamla bænum

Hið langa, trausta og farsæla samband Þjóðleikhússins og Thorbjörns Egner er sennilega sú hefð sem áhugafólk um nýsköpun í því húsi mundu síðast hrófla við. Það er vel. Auðvitað þýðir það minna pláss fyrir nýsköpun fyrir börnin, en verðmætin sem felast í að skapa sameiginlega reynsluheim, sameiginlegar leikhúsminningar fyrir kynslóðirnar eru ómetanleg. Auðvitað eru Dýrin í Hálsaskógi og Kardemommubærinn gallagripir á mælikvarða dramatískra gæðastaðla. það fyrra með sinn fallega siðaboðskap í samhengi þar sem hann gengur engan vegin upp, hið síðara harla stefnulaust og ódramatískt. Og af hverju fannst Egner svo góð hugmynd að láta stórafmæli rígfullorðinna aukapersóna vera hápunkta að hann notaði hana í báðum verkunum?

Hvað með það? Við viljum öll að börnin okkar og barnabörnin fái að heimsækja Hálsaskóg og Kardemommuborg eins og við gerðum. Og svo eru verkin auðvitað bæði bráðskemmtileg þrátt fyrir vankanta sem öllum er á endanum sama um nema geðvondum gagnrýnendum.

Fyrir utan þá ræktarsemi að sýna verkin á hæfilega margra ára fresti í takt við tímans þunga nið þá má hrósa Þjóðleikhúsinu fyrir að ganga ekki óhóflega langt í að „fríska upp á“ verkin, sleppa hönnuðum og leikstjórum aldrei algerlega lausum, en gefa engu að síður svigrúm til að tryggja ferskleika og andrými. Það blasir við í sviðsetningu Ágústu Skúladóttur, þeirri sjöttu frá því bæjarfógetinn Bastían hóf fyrst upp raust sína í álfahöllinni fyrir sextíu árum. Það fer vel á því að láta leikmyndina hverfast um styttu af Egner sjálfum á bæjartorginu í Kardemommu á þessum tímamótum. Leikmynd Högna Sigurþórssonar stekkur engin heljarstökk frá blænum yfir teikningum Egners sjálfs en er engu að síður ómótstæðilegt verk í sjálfri sér með öllum sínum öngstrætum og skúmaskotum og vísunum til Austurlanda nær, jafnvel alla leið í hrekkjavökulandið í Nightmare before Christmas en þó einkum og sér í lagi vestur um haf til latnesku Ameríku, varnarþings töfraraunsæisins sem rúmar þetta ævintýri allt; húsvanin ljón, talandi úlfalda og páfagauka og erkinorðurevrópskt persónugallerí og sporvagn.

Latínublærinn birtist hér og hvar í litríkum og glæsilegum búningum Maríu Th. Ólafsdóttur og ekki síst í útsetningum Karls Olgeirs Olgeirssonar og frábærlega spilandi hljómsveit hans á tónlistinni. Langoftast líður þessum sígrænu lögum vel í salsagallanum, þó sum verði eilítið þunglamaleg þegar búið er að reima á þau dansskóna. Ég saknaði til dæmis „pattersong“ stemmingarinnar í reiðilestri Soffíu frænku, sveiflan dró aðeins tennurnar úr skarexinni ógurlegu. 

Reyndar fór ekki mikið fyrir hræðslu við skassið meðal bæjarbúa, vel hefði mátt hugsa sér meiri skjálfta í hnjám Tobíasar og síðar Bastíans þegar þeim er att á foraðið. Nógu mikið sópaði að Soffíu í þrautreyndri túlkun Ólafíu Hrannar Jónsdóttur með sitt óbrigðula nef fyrir óvæntum kómískum tímasetningum. Þórhallur Sigurðsson stígur hér á svið eftir (að ég held) nokkuð langt hlé og var sannfærandi Tóbías, hjárænulegur eins og við á. Ég hefði hinsvegar verið til í aðeins skýrari hugsun í túlkun Bastíans bæjarfógeta og frúar hans. Auðvitað var ekkert upp á þau Örn Árnason og Ragnheiði Steindórsdóttur að klaga, en hefði ekki verið hægt að gefa manni aðeins skýrari mynd af hvað býr að baki reiðareksstefnu fógetans í málefnum bæjarins. Er hann bernskur, húmanískur, hippískur eða kannske bara svona latur? Og hvernig er sambandi þeirra hjóna háttað? Smá nostur við þetta hefði skilað sér ríkulega. 

Minna gerði til þó þeim Bjarna Snæbjörnssyni, Gunnari Smára Jóhannessyni, Hildi Völu Baldursdóttur og Sigríði Eyrúnu Friðriksdóttur yrði ekki mikið úr smáhlutverkum pylsugerðarmanns, kaupmanns, sporvagnsstjóra og bakara, þó meira afgerandi – segi ekki ýkt – týpusmíð hefði verið möguleg og ekki stungið í stúf í þessu mikla sjónarspili. Unga fólkinu var ágætlega borgið í höndum Völu Frostadóttur, Jóns Arnórs Pétursonar og Bjarna Gabríels Bjarnasonar, en önnur þrenning leysir þau af í hlutverkum Kamillu, Tomma og Remós í ströngu sýningarprógramminu.

Að Soffíu frátaldri veltur þetta samt allt á ræningjunum. Og það er óhætt að segja að þeir Hallgrímur Ólafsson, Sigurður Þór Sverrisson (Sveppi) og Oddur Júlíusson standi undir þeirri ábyrgð að túlka þá ábyrgðarlausu þokkapilta, Kasper, Jesper og Jónatan. Frábær týpusköpun, fimi og fíflagangur í hárréttu jafnvægi halda gleðinni gangandi frá því þeir birtast fyrst, öfundsjúkir utangarðsmenn sem langar á bæjarhátíðina en þurfa að láta sér nægja að stela sporvagninum. Þegar heim var komið í grenið fengu þeir verðskuldaðan mótleik hjá fimu og sniðugu ljóni Ernesto Camila Aldazábal Valdés, og Ólafía Hrönn fullkomnaði svo gamanið eftir að hún var inn borin. Mitt uppáhaldsatriði var nú samt undir lokin þegar þeir félagar eru lausir úr prísundinni, orðnir bæjarsómar eftir hetjudáðir við páfagaukabjörgun og ákveða að fá sér langþráðan göngutúr um miðbæinn, en kunna það ekki. Eitt af fjölmörgum smáatriðum sem þarf til að krydda svona viðamikið sjó úr sundurlausu efni.

Sýningin springur út af krafti þegar söngleikjaþáttur hennar er í forgrunni. Ágústa Skúladóttir hefur einstakt lag á að blása lífi í fjörmiklar hópsenur og lítið hægt að fullyrða um hvar því framlagi sleppir og hvar kröftugir og skemmtilegir dansar Chantelle Carey taka við. Það var til dæmis sérlega gaman að sjá alla þorpsbúa hamast við að æfa sig í hverju skúmaskoti leikmyndarinnar í aðdraganda bæjarhátíðarinnar. Stóru dansnúmerin voru glæsileg og frábærlega flutt af fjölskipuðum danshóp á öllum aldri. Það sama má segja um fjöl- og fimleikanúmerin öll. Það er óhætt að taka undir með bæjarfógetanum; það er hreint hneyksli að það hafi ekki verið starfandi fjölleikahús í þessum bæ fyrr en auðnuleysinginn Jesper stundi upp úr sér draumum sínum um sirkusstjórastöðu.

Kardemommubærinn er ansi hreint losaralegt leikrit frá höfundarins hendi, en gefur að sama skapi mikla möguleika í að skapa skrautlegt sjónarspil, byggja ævintýraheim og gefa tilfinningu fyrir hve lífið getur verið gott þegar fólk hefur tóm og frið til að lifa og leika sér. Þau Ágústa, Chantelle, Högni, María, Karl og Ólafur tryggja ásamt sínum fjölskipaða hæfileikaher að þeir möguleikar eru vel nýttir og ný kynslóð minnt á að þegar allir geta bara lifað og leikið sér þá er það nákvæmlega það sem gerist.

Kópavogskrónika

Eftir Kamillu Einarsdóttur í leikgerð Ilmar Kristjánsdóttur og Silju Hauksdóttur. Leikstjórn: Silja Hauksdóttir. Leikmynd og búningar: Sigríður Sunna Reynisdóttir. Tónlist: Auður. Lýsing: Jóhann Bjarni Pálmason. Hljóðmynd: Kristján Sigmundur Einarsson. Leikarar: Ilmur Kristjánsdóttir, Arnmundur Ernst Backman og Þórey Birgisdóttir. Frumsýning í Kassanum í Þjóðleikhúsinu föstudaginn 25. september 2020.

Bersögli í borginni

Harmsögur af útbrunnu karríerfólki af öllum kynjum, buguðum ofurmæðrum og fólki með slétt og öfundsvert yfirborð en kraumandi kvíðann undir. Við þekkjum þær ófáar. Gott ef við erum ekki orðin smá leið á þeim. Um leið og slíkt fólk er kynnt til sögunnar á prenti, sviði, tjaldi eða skjá vitum við (og bíðum spennt eftir) að sprungurnar komi í ljós og eyðileggjandi óreiðan flæði um allt. Eitt af því sem kætti við lestur Kópavogskrónikunnar var hvernig hún sneri þessu þreytta þema á haus: hér höfðum við síbernska og óábyrga unga konu sem hafði ekki minnsta áhuga á að pakka sinni óreiðu inn í einhverjar áferðarfallegar umbúðir. Og ekki nóg með það: þrátt fyrir allt kaosið og ábyrgðarleysið hafði dóttir hennar komist vellukkuð á legg (það er sennilega réttara svona en að segja að hún hafi „komið barninu á legg“).  

Þetta er bráðfyndinn texti, og enn betri fyrir þá tilfinningu að á bak við óáreiðanlegan sögumanninn leynist óáreiðanlegur höfundur, sem jafnvel mögulega er að segja sannar sögur. Það er kitlandi tilhugsun, en jafnvel þó maður ýti henni til hliðar eins og sá vel uppaldi lesandi sem maður er þá er Kópavogskrónika stórskemmtileg, óvenjuleg og ögrandi bók.

Óvenjulegur og ögrandi íslenskur texti á bók kveikir kannski alltaf áhuga einhverra í leikhúsheiminum á að kanna hvort þar sé efniviður fyrir sviðið, hér í þessu leikgerðalandi. Að ekki sé talað um þegar hann er léttur og fyndinn í ofanálag. Það sem þennan tiltekna texta skortir á hinn bóginn er dramatískt form eða framvinda, og spennu milli sjálfsmyndar söguhetjunnar og raunveruleikans og atburðanna. Hvorugt tekst leikgerð Ilmar Kristjánsdóttur og Silju Hauksdóttur að leggja til eða magna upp. Of lítið og óskýrt ferðalag eða þróun, hvað þá þroski fyrir persónuna í árekstrum hennar við samfélagið og mismóttækilegt samferðafólk. Það sem er nánast útgangspunktur og erindi bókarinnar verður Akkilesarhæll þegar í leikhúsið er komið og fyrir vikið verður sviðsútgáfa Kópavogskróniku frekar flöt. 

Alls ekki leiðinleg samt. Til þess er aðalpersónan of fyndin, of yfirgengileg, of sjarmerandi. Brandararnir streyma frá henni í þéttri bunu, sérstaklega framan af, meðan hún er að teikna bæinn sinn fyrir okkur, frá Hamraborg upp í Smiðjuhverfi, og fara yfir helstu kærasta og/eða draumaprinsa. Ilmur bætir sínum umtalsverða sviðssjarma við lúmskan þokka söguhetjunnar eins og hann birtist í orðum hennar og heldur athyglinni fanginni þó lítið sé beinlínis að frétta. Það er á hennar herðum sem hiti og þungi kvöldsins hvílir. Stundum glitti í kviku og sársauka undir töffaragrímunni og hún skapar sannfærandi persónu sem við höldum með þrátt fyrir allt. 

Mótleikararnir standa líka fyrir sínu. Þórey Birgisdóttir sennilega eftirminnilegust sem ábyrga mamman á foreldrafundinum. Hljómar alveg ótrúlega leiðinleg, séð með augum aðalpersónunnar sem við erum búin að tileinka okkur þegar þar kemur sögu, þó flest séum við vafalaust (vonandi) á bandi ábyrgu mömmunnar í okkar eigin lífi og Ilmarpersóna hljómi stundum eins og Óttar Guðmundsson að predika yfir sínum síðmiðaldra kór.

Arnmundur Ernst Backman fær feitari aukabita sem hinir aðskiljanlegustu elskhugar og gerir þeim fín skil. Sérstaklega var tölvutónskáldið sérvitra og sérgóða vel formuð og jafnvel frumleg skopfígúra. Verðbréfamiðlarinn öllu venjulegri skíthæll, en eftirminnileg er fínleg nautnin þegar hann tók sér í munn orðin „lögfræðingur hjá Capacent“ til að kynna til sögunnar ósigrandi keppinaut um ástir sínar.

Einföld umgjörð Sigríðar Sunnu Reynisdóttur þótti mér ekki styðja neitt sérstaklega vel við það sem fram fór. Græna grasþústin sem ríkir yfir rýminu nýttist á köflum ágætlega til sviðsetninga á heimilum og skemmtistöðum, sem leikstjórinn Silja leysir að mestu ágætlega, en dálítið klaufalegt að þurfa líka að sækja leikmuni til að skapa sumar aðstæðurnar, og þá ýmist raunsæislega (sjúkrarúm og hitakassi) eða stílfærða (barstólar fyrir bílsæti). Búningar Sigríðar Sunnu voru sannfærandi í sínum natúralisma og lýsing Jóhanns Bjarna Pálmasonar þénug. Danstónlistin í sýningunni er viðeigandi sviplaus, og Auðarlagið sem hljómaði meðan áhorfendur ganga út að sýningu lokið var áheyrilegt þó torvelt væri að tengja það við erindi sýningarinnar og ástæðulaust að staldra við eftir hneygingar og fagnaðarlæti.

Í Kópavogskróniku tekst ekki nægilega vel að flytja óvenjulegan og skemmtilegan texta inn í sviðsljósið svo úr verði grípandi og áhrifarík dramatík. Textinn er engu að síður jafn óvenjulegur og skemmtilegur það langt sem hann nær og skemmtir áhorfendum þessa stuttu kvöldstund í prýðilegum flutningi flinkra listamanna. Kamilla er rétt að byrja og er augljóslega hæfileikaríkt ólíkindatól sem engin leið er að spá fyrir um hvað gerir næst.