Faðirinn
Eftir Florian Zeller. Íslensk þýðing: Kristján Þórður Hrafnsson. Leikstjórn: Kristín Jóhannesdóttir. Leikmynd: Stígur Steinþórsson. Búningar: Þórunn María Jónsdóttir. Lýsing: Halldór Örn Óskarsson. Tónlist: Borgar Magnason. Hljóðmynd: Elvar Geir Sævarsson og Borgar Magnason. Leikarar: Eggert Þorleifsson, Edda Arnljótsdóttir, Harpa Arnardóttir, Ólafía Hrönn Jónsdóttir, Sveinn Ólafur Gunnarsson og Þröstur Leó Gunnarsson. Frumsýning í Kassanum í Þjóðleikhúsinu fimmtudaginn 12. október 2017.
„Þetta er ekkert flókið, það eru tvær manngerðir í heiminum. Annars vegar þeir sem fá sér sykur út í kaffið og svo hinir. Það sem öllu skiptir er að gera sér ljóst hvorum hópnum maður tilheyrir.“
Heimsmynd Andrés, aðalpersónu Föðurins eftir franska leikskáldið og rithöfundinn Florian Zeller, er heimsmynd verkfræðingsins. Nákvæmni, stundvísi og viðtekið stigveldi er umhugsunarlaust í hávegum haft.
Einnig stuðandi hreinskilni sem iðulega fer yfir strikið út í grimmd sem líklega er oftast ómeðvituð, en mögulega ekki alltaf. Sérstaklega í samskiptum við dótturina Anne, og sérstaklega þar sem André er að gamlast og er smátt og smátt að missa tökin, hætta að gera sér ljóst hvort hann er maður tveggja sykurmola eða ekki.
Grunnhugmynd verksins er ákaflega snjöll. Zeller nýtir sér þá staðreynd að áhorfandinn þekkir ekki þetta fólk og veit almennt ekki hvað gerist næst og setur hann í spor Andrés þar sem heimur hans liðast í sundur og fyllist af óvissu og ógnum. Þetta tekst á stundum einstaklega vel, með hrollvekjandi áhrifum. Jafnframt fylgjumst við með álaginu sem ástand Andrés og krefjandi persónuleiki leggur á hans nánustu, hvernig dóttir hans glímir við og vinnur úr bæði hversdagslegum uppákomum og tilfinningum sem samvera með André kveikja. Höfundur hefur valið að halda þeim þráðum, kringumstæðum Andrés, einföldum og dæmigerðum, þetta fólk getur staðið fyrir nánast hverja sem er í svipuðum kringumstæðum. Skiljanleg ákvörðun, en gerir verkið dálítið sviplaust og formlegt. Dæmisaga frekar en raunverulegar kringumstæður lifandi fólks með öllum sérkennum, sögu og tiktúrum sem einkenna okkur. Eðlilega hljómandi þýðing Kristjáns Þórðar Hrafnssonar kemur þessu látlausa eðli textans vel til skila.
Kristín Jóhannesdóttir vinnur gegn þessari deyfð í verkinu með ýmsum ráðum í túlkun sinni. Þeirra veigamestar eru hvernig persónurnar í kringum André eru málaðar sterkari litum en textinn virðist kalla á. Á stundum reynir um of á þanþol hans, eins og til dæmis í skoplegri tilraun Anne og sambýlismannsins til að eiga náið samneyti ofurölvi.
Harpa Arnardóttir er annars sannfærandi og kröftug í hlutverki Anne, full af spennu og óþoli í sínum erfiðu aðstæðum. Þröstur Leó Gunnarsson er einnig prýðilega trúverðugur sem Pierre, sem reynir hvað hann getur að halda sig til hlés og lúta vilja konu sinnar, en hafa jafnframt áhrif á hann.
Ýkjukennd og gleðikonuleg túlkunin á persónu heimilishjálparinnar þykir mér sérkennileg ákvörðun. Hún verður vissulega fyndin í athyglisbresti sínum hjá Eddu Arnljótsdóttur, og samleikur þeirra Hörpu þegar Anne er að átta sig á hvers konar fyrirbæri er komið inn á gólf hjá henni er skemmtilegur, en erfitt er að sjá að erindi eða áhrifamætti verksins sé þjónað með þessari túlkun. Fyrir utan að erfitt er að skilja hvað er unnið með því að fela hlutverkið ekki leikkonu á réttum aldri, en fram kemur að Laura er um þrítugt. Ólafía Hrönn Jónsdóttir og Sveinn Ólafur Gunnarsson skila sínum litlu hlutverkum með sóma.
Svo virðist sem ætlun Kristínar sé að styrkja þá tilfinningu áhorfandans að hann horfi á verkið allt með augum aðalpersónunnar, líka þá hluta þar sem André er ekki á sviðinu. Það held ég sé ekki sérlega gagnleg ákvörðun. Ráðvilla Andrés þarf held ég þvert á móti að standa í skýrri andstöðu við trúverðugan, rökréttan og raunsæislega teiknaðan hversdag, til að öllum slagkraftinum í stefnumóti hans við ástand sitt sé til skila haldið.
Þessi afstaða endurspeglast í áferðarfallegri leikmynd Stígs Steinþórssonar. Hin mjög svo stofnanalega stofa sem myndar umgjörð sýningarinnar tekur breytingum eftir því sem líður á verkið, en það hversu kaldranaleg og óheimilislega uppstillt hún er frá upphafi dregur úr áhrifunum af þeim breytingum. Gerir áhrifin vitræn frekar en tilfinningaleg. Tæknilegum möguleikum veggjanna, í samspili við lýsingu Halldórs Arnar Óskarssonar, er aftur á móti beitt á verulega sláandi hátt áður en yfir lýkur. Tónlist Borgars Magnasonar er líka hið besta innlegg í andrúmsloftið og búningar Þórunnar Maríu Jónsdóttur styðja á látlausan hátt við túlkun leikenda.
Það verður síðan að segjast eins og er að tækni- og túlkunarlegar efasemdir mínar hverfa nánast algerlega í skuggann af frammistöðu aðalleikarans. Hér nær Eggert Þorleifsson að setja alla sína þrautþjálfuðu nákvæmni í tímasetningum, allt sitt glæsilega næmi í náttúrulegri meðferð texta, í þjónustu makalaust vel unninnar persónusköpunar. Hrokabrynja Andrés í byrjun, brestirnir sem smátt og smátt koma í hana uns hann stendur berskjaldaður með hana molnaða í kringum sig; allt er þetta jafn trúverðugt, sannfærandi og áhrifaríkt í meðförum Eggerts.
Fátt er eins æsandi í leikhúsi og stjörnuleikur í þessum gæðaflokki. Það er þetta sem svo margir leikhúsgestir eru komnir til að sjá. Það kemur auðvitað engum á óvart að Eggert Þorleifsson geri leikhúsið heimsóknarinnar virði. Hitt er gott að láta minna sig á, að stjörnuframmistaða og leiksigrar eru ekki bara flugeldasýningar eða afreksíþróttir. Við færumst nær persónunum. Skiljum þær betur, látum örlög þeirra okkur varða. Leikrit Florians Zeller vill með sinni snjöllu uppbyggingu gefa okkur innsýn í hugarheim sem eðli máls samkvæmt er okkur lokaður. Eggert lýkur honum upp og býður okkur inn. Það boð ættu sem flestir að þiggja.
Á útleið
„Þetta er ekkert flókið, það eru tvær manngerðir í heiminum. Annars vegar þeir sem fá sér sykur út í kaffið og svo hinir. Það sem öllu skiptir er að gera sér ljóst hvorum hópnum maður tilheyrir.“
Heimsmynd Andrés, aðalpersónu Föðurins eftir franska leikskáldið og rithöfundinn Florian Zeller, er heimsmynd verkfræðingsins. Nákvæmni, stundvísi og viðtekið stigveldi er umhugsunarlaust í hávegum haft.
Einnig stuðandi hreinskilni sem iðulega fer yfir strikið út í grimmd sem líklega er oftast ómeðvituð, en mögulega ekki alltaf. Sérstaklega í samskiptum við dótturina Anne, og sérstaklega þar sem André er að gamlast og er smátt og smátt að missa tökin, hætta að gera sér ljóst hvort hann er maður tveggja sykurmola eða ekki.
Grunnhugmynd verksins er ákaflega snjöll. Zeller nýtir sér þá staðreynd að áhorfandinn þekkir ekki þetta fólk og veit almennt ekki hvað gerist næst og setur hann í spor Andrés þar sem heimur hans liðast í sundur og fyllist af óvissu og ógnum. Þetta tekst á stundum einstaklega vel, með hrollvekjandi áhrifum. Jafnframt fylgjumst við með álaginu sem ástand Andrés og krefjandi persónuleiki leggur á hans nánustu, hvernig dóttir hans glímir við og vinnur úr bæði hversdagslegum uppákomum og tilfinningum sem samvera með André kveikja. Höfundur hefur valið að halda þeim þráðum, kringumstæðum Andrés, einföldum og dæmigerðum, þetta fólk getur staðið fyrir nánast hverja sem er í svipuðum kringumstæðum. Skiljanleg ákvörðun, en gerir verkið dálítið sviplaust og formlegt. Dæmisaga frekar en raunverulegar kringumstæður lifandi fólks með öllum sérkennum, sögu og tiktúrum sem einkenna okkur. Eðlilega hljómandi þýðing Kristjáns Þórðar Hrafnssonar kemur þessu látlausa eðli textans vel til skila.
Kristín Jóhannesdóttir vinnur gegn þessari deyfð í verkinu með ýmsum ráðum í túlkun sinni. Þeirra veigamestar eru hvernig persónurnar í kringum André eru málaðar sterkari litum en textinn virðist kalla á. Á stundum reynir um of á þanþol hans, eins og til dæmis í skoplegri tilraun Anne og sambýlismannsins til að eiga náið samneyti ofurölvi.
Harpa Arnardóttir er annars sannfærandi og kröftug í hlutverki Anne, full af spennu og óþoli í sínum erfiðu aðstæðum. Þröstur Leó Gunnarsson er einnig prýðilega trúverðugur sem Pierre, sem reynir hvað hann getur að halda sig til hlés og lúta vilja konu sinnar, en hafa jafnframt áhrif á hann.
Ýkjukennd og gleðikonuleg túlkunin á persónu heimilishjálparinnar þykir mér sérkennileg ákvörðun. Hún verður vissulega fyndin í athyglisbresti sínum hjá Eddu Arnljótsdóttur, og samleikur þeirra Hörpu þegar Anne er að átta sig á hvers konar fyrirbæri er komið inn á gólf hjá henni er skemmtilegur, en erfitt er að sjá að erindi eða áhrifamætti verksins sé þjónað með þessari túlkun. Fyrir utan að erfitt er að skilja hvað er unnið með því að fela hlutverkið ekki leikkonu á réttum aldri, en fram kemur að Laura er um þrítugt. Ólafía Hrönn Jónsdóttir og Sveinn Ólafur Gunnarsson skila sínum litlu hlutverkum með sóma.
Svo virðist sem ætlun Kristínar sé að styrkja þá tilfinningu áhorfandans að hann horfi á verkið allt með augum aðalpersónunnar, líka þá hluta þar sem André er ekki á sviðinu. Það held ég sé ekki sérlega gagnleg ákvörðun. Ráðvilla Andrés þarf held ég þvert á móti að standa í skýrri andstöðu við trúverðugan, rökréttan og raunsæislega teiknaðan hversdag, til að öllum slagkraftinum í stefnumóti hans við ástand sitt sé til skila haldið.
Þessi afstaða endurspeglast í áferðarfallegri leikmynd Stígs Steinþórssonar. Hin mjög svo stofnanalega stofa sem myndar umgjörð sýningarinnar tekur breytingum eftir því sem líður á verkið, en það hversu kaldranaleg og óheimilislega uppstillt hún er frá upphafi dregur úr áhrifunum af þeim breytingum. Gerir áhrifin vitræn frekar en tilfinningaleg. Tæknilegum möguleikum veggjanna, í samspili við lýsingu Halldórs Arnar Óskarssonar, er aftur á móti beitt á verulega sláandi hátt áður en yfir lýkur. Tónlist Borgars Magnasonar er líka hið besta innlegg í andrúmsloftið og búningar Þórunnar Maríu Jónsdóttur styðja á látlausan hátt við túlkun leikenda.
Það verður síðan að segjast eins og er að tækni- og túlkunarlegar efasemdir mínar hverfa nánast algerlega í skuggann af frammistöðu aðalleikarans. Hér nær Eggert Þorleifsson að setja alla sína þrautþjálfuðu nákvæmni í tímasetningum, allt sitt glæsilega næmi í náttúrulegri meðferð texta, í þjónustu makalaust vel unninnar persónusköpunar. Hrokabrynja Andrés í byrjun, brestirnir sem smátt og smátt koma í hana uns hann stendur berskjaldaður með hana molnaða í kringum sig; allt er þetta jafn trúverðugt, sannfærandi og áhrifaríkt í meðförum Eggerts.
Fátt er eins æsandi í leikhúsi og stjörnuleikur í þessum gæðaflokki. Það er þetta sem svo margir leikhúsgestir eru komnir til að sjá. Það kemur auðvitað engum á óvart að Eggert Þorleifsson geri leikhúsið heimsóknarinnar virði. Hitt er gott að láta minna sig á, að stjörnuframmistaða og leiksigrar eru ekki bara flugeldasýningar eða afreksíþróttir. Við færumst nær persónunum. Skiljum þær betur, látum örlög þeirra okkur varða. Leikrit Florians Zeller vill með sinni snjöllu uppbyggingu gefa okkur innsýn í hugarheim sem eðli máls samkvæmt er okkur lokaður. Eggert lýkur honum upp og býður okkur inn. Það boð ættu sem flestir að þiggja.
posted by Varríus at 12:55 e.h.
<< Home