Sigvaldi Kaldalóns

Eftir Elfar Loga Hannesson. Tónlist: Sigvaldi Kaldalóns. Leikstjórn: Þröstur Leó Gunnarsson. Leikmynd og búningar: Marsibil G. Kristjánsdóttir. Lýsing: Magnús Arnar Sigurðarson. Leikendur: Elfar Logi Hannesson og Sunna Karen Einarsdóttir. Kómedíuleikhúsið frumsýndi í Hannesarholti 4. október 2018, en rýnt í aðra sýningu 7. október 2018

Fóstursonur Djúpsins

Elfar Logi Hannesson heldur áfram að bregða sér í ham nafntogaðra Vestfirðinga, og ánægjulegt fyrir okkur á mölinni að hann gerir sig nú æ meira heimakominn í höfuðborginni. Skemmst er að minnast vel heppnaðrar endursköpunar hans á „einbúa Íslands“ Gísla Oktavíusi Gíslasyni sem kenndur er við Uppsali. Sú sýning lifir enn góðu lífi enda er Kómedíuleikhús Elfars Loga „repertoire“-stofnun, með ótal sýningar á takteinum hverju sinni og fjölmörg svið. Eitt þeirra er í Hannesarholti þar sem nýjasta afurðin, Sigvaldi Kaldalóns, var frumflutt síðastliðna helgi, rétt áður en farandleikarinn axlaði sín skinn og hélt vestur með uppfærsluna, þá fertugustu og þriðju samkvæmt verkefnaskrá leikhússins sem er að finna í veglegri leikskrá sem einnig inniheldur leiktexta verksins.

Sigvaldi Stefánsson er af því tagi listamanna sem við þekkjum lítið til persónulega þótt verkin séu okkur runnin í merg og blóð. Stór hluti laga Sigvalda er ýmist almenningseign sem sungin er á hverju mannamóti án tillits til lagvísi eða sönghæfileika eða listrænar perlur í lykilhlutverki á efnisskrám útlærðra söngvara og oftar en ekki síðasta lag (eða næstsíðasta eins og nú er) fyrir fréttir. En hvaða maður er þetta á bak við „Þú eina hjartans yndið mitt“, „Ave María“ og „Á Sprengisandi“? Þessi kall með skrítna innrímaða nafnið sem er alveg á mörkunum að maður þekki á mynd?

Það er ærið verkefni sem Elfar Logi hefur sett sér, og leikhúsformið gerir ýmsar kröfur sem samræmast ekki alveg þörfinni fyrir grunnupplýsingar. Þó tekst honum að koma ýmsu af því taginu til skila, og hjálpar þar ramminn sem hann hefur valið verkinu. Árið er 1921 og Sigvaldi stendur á fertugu. Hann er á berklahæli í Danmörku og styttir sér stundir í baráttunni við hvíta dauðann með því að segja hjúkrunarkonunni Sofie frá lífshlaupi sínu, með áherslu á samband sitt við náttúruna, einkum við Djúp, og svo auðvitað tónlistina. Að mörgu leyti góð grunnhugmynd, ekki síst af því að Sunna Karen Einarsdóttir er jafnframt í hlutverki nokkurs konar hljóðmyndasmiðs. Sofie situr lengst af við hljóðfærið og leikur tóndæmi úr sönglögum Sigvalda. Vel valin tóndæmi þar sem alþekktar perlur hljóma saman við minna kunn verk. Í tvígang syngur Sunna Karen líka, og ferst það vel með sinni fallegu og látlausu rödd. Hún skilar líka mótleikaraskyldum sínum með prýði.

Þótt „Íslandskynning“ fyrir danska hjúkrunarkonu sé kveikjan að einræðu Sigvalda gefur Elfar Logi honum nokkuð lausan tauminn, leyfir persónunni að líta í anda liðna tíð og berast frjáls um fortíð sína. Oft er okkur ljóst að Sigvaldi er einfaldlega á valdi minninga sinna, að hugsa upphátt, tala við sjálfan sig eða einfaldlega þá sem í salnum sitja. Það þýðir í reynd að áhersla verksins er frekar á persónulýsingu en æviágrip. Þar liggur líka styrkleiki Elfars sem leikara; að skapa trúverðugar eftirmyndir. Sigvaldi Kaldalóns birtist okkur hér sem hrifnæmur og heiðríkur rómantíker, sem velkist ekki í vafa um að listræn sköpun eigi upptök sín í náttúrunni, og hvað hann sjálfan varðar í fegurð Djúpsins og sveitanna kringum Kaldalón.

Elfar sýnir okkur mann sem á köflum er á valdi innblástursins og fer auðveldlega fram úr sér. Það er ekki erfitt að trúa því að þrekraunir þær, sem læknisstörf í stóru og ógreiðfæru héraði þýddu um og upp úr aldamótunum nítján hundruð, hafi kostað svona mann heilsuna, eða allavega mótstöðuaflið gegn vágestum á borð við taugaveiki og berkla. Opinn hugur er berskjaldaðri en herptur og harður og Sigvaldi sýningarinnar leyfir sér ekki slíkan munað, eða á slíkt ekki í sér. Þessi persónulýsing er aðal sýningarinnar, umfram kannski dramatík, sem myndin af þessu lífshlaupi dregur síður fram, og er mögulega ekki að finna í viðfangsefninu. Ef eitthvað úr lífshlaupi Sigvalda Kaldalóns hefði mátt fá fyllri meðferð myndi ég fyrst nefna tengsl hans við tónlistina sjálfa, upplifun hans af tónlist annarra, smekk og eigin metnað. Það er jú hennar vegna sem við höfum áhuga á þessum manni.

Þótt texti verksins sé skrifaður og birtur í leikskránni leyfir Elfar sér talsvert frelsi gagnvart hinu ritaða orði, umorðar og endursegir efnið á köflum. Mér þótti stundum gæta nokkurs óöryggis í beitingu þessa stílbragðs, sem vafalaust er ætlað að gefa flutningnum raunsæislegt yfirbragð. Það er stutt þaðan yfir í tilfinningu fyrir óöryggi í textakunnáttu, að leikarinn sé að bjarga sér frekar en að persónan sé að leita orða, skoða hug sinn eða safna kjarki til að tala um óþægilega hluti.  Að öðru leyti var þessi dagstund með listamanni ánægjuleg, fróðleg og hrífandi.