Ritskoðarinn
Sokkabandið. Höfundur: Anthony Neilson, þýðendur: Stefán Hallur Stefánsson og Vignir Rafn Valþórsson. Leikstjóri: Jón Páll Eyjólfsson. Leikendur: Arndís Hrönn Egilsdóttir, Elma Lísa Gunnarsdóttir og Stefán Hallur Stefánsson. Sjóminjasafnið við Grandagarð 31. maí 2006.
ÞEGAR Peter Brook er spurður að því hvers hann leitar með leikhústilraunum sínum biður hann gjarnan spyrilinn að rétta upp höndina og kreppa hnefann eins fast og hann getur. Síðan spyr hann hver munurinn sé á þessum hnefa og þeim sem er steyttur í reiði. Skyld hugsun er hreyfiaflið í þessu forvitnilega leikriti Anthony Neilson.
Ung kona hefur gert kvikmynd sem af lýsingum að dæma er næsta dæmigerð klámmynd. Ekkert nema kynlífsathafnir, engin önnur framvinda, enginn texti. En konan fullyrðir að myndin segi sögu, lýsi tilfinningum, sé djúp og margflata mynd af persónum sínum, sagðar með táknmáli kynlífsins einu. Hún veit hvað hún var að reyna að segja, og telur fullvíst að aðrir muni sjá í gegnum klámið og að kjarna málsins. Og hún mætir undirtyllu hjá Kvikmyndaeftirlitinu til að tala máli sínu og myndarinnar.
En þetta stutta en efnisríka leikrit er sem betur fer ekki bara vitsmunaleg rökræða um klám og list. Reyndar þykir mér Neilson sleppa sjálfum sér óþarflega billega frá því máli sem vissulega er til umræðu í verkinu. En honum liggur meira á hjarta í þessu klukkustundarlanga verki. Erindi listakonunnar ungu virðist nefnilega ekki síður felast í því að róta upp í lífi hins bælda og óhamingjusama ritskoðara sem hefur það hlutverk að upphalda yfirborðssiðgæði samfélagsins og vernda það fyrir því sem samfélagið hefur sammælst um að kalla sora. En bæling er ekki uppræting, hvorki í samfélögum né sálarlífi og listakonan nær að draga fram duldar hvatir ritskoðarans.
Þetta er forvitnilegt leikrit, ekki sérlega frumlegt en opið, órætt, ágengt og vel skrifað. Það lifir með manni eftir að heim er komið, krefst þess að það sé rökrætt. Sálfræðin í því er svolítið ódýr, og Neilson tekst varla að gera hina bakgrunnslausu og óræðu listakonu að sjálfstæðri persónu, heldur verður hún málpípa, efnahvati atburðanna. Hann leyfir sér líka að gefa henni innsæi í huga ritskoðarans sem engin leið er að skilja hvaðan hún hefur nema af því að skapari persónanna hefur látið henni upplýsingarnar í té. Og það er svindl.
Sviðsetning Jóns Páls er einföld og smekkleg í skemmtilegu rýminu í hinu tilvonandi sjóminjasafni. Sennilega er það með vilja gert að halda ákveðinni einhæfni í staðsetningum persónanna, sem verður til þess að helmingur áhorfenda verður betur upplýstur um ritskoðarann og hinn helmingurinn um stúlkuna. Einföld lýsing er vel nýtt og kynlífstilburðir meðhöndlaðir af öryggi sem gerir þá hvorki að einberum „sjokkeffektum“ né týnir áhrifum þeirra í tepruskap.
Ritskoðarinn er ekki leikrit sem sýnir leikurum mikla miskunn. Það krefst afdráttarlausrar innlifunar þrátt fyrir óræðni sína og naumhyggjulegan stílinn. Á heildina litið má segja að leikhópurinn komist býsna langt að markinu en ekkert þeirra samt alla þá leið sem þarf. Þannig var umtals- og aðdáunarverð tækni Stefáns Halls helst til sýnileg í túlkun hans á ritskoðaranum. Og þó Elma Lísa hafi útlit, fas og týpueinkennin með sér í hina yfirborðsöruggu listakonu þá náði hún ekki að fylla upp í það tómarúm sem höfundurinn hefur skilið eftir í persónunni sem varð fyrir vikið frekar hættulaus, sem hjálpar ekki spennustigi sýningarinnar neitt. Arndís Hrönn varð líka að kröftugri týpu sem eiginkonan, en ekki mikið meira en það. Þýðing þeirra Stefáns Halls og Vignis Rafns er á heildina litið þokkalega lipur, en tilraunir til staðfærslu held ég að hafi verið óþarfar.
Það virðist vera búið að úthluta sjálfstæðu leikhúsunum því hlutverki að kynna Íslendingum hina tíu ára gömlu byltingarbylgju ungra leikskálda í Bretlandi sem smekklausir blaðamenn þar í landi kalla „In-Yer-Face-Theatre“. Dýrðlingur þessa ágenga leikhúss, Sarah Kane, er af óskiljanlegum ástæðum ósýnd hér enn. Verk Anthony Neilson er um margt dæmigert fyrir verk úr þessum sundurlausa skóla. Kuldi, óræðni, grimmd og nærgöngul sýning á ofbeldi og kynlífi sem þjónar þeim markmiðum að segja mikilvægan sannleika um manneskjuna. Þetta er sterkt en gallað verk sem heldur áfram að tala við áhorfandann þegar heim er komið. Sokkabandinu ber að þakka fyrir þá listrænu drift að kynna okkur þetta athyglisverða leikskáld.
Klámið í auga sjáandans
ÞEGAR Peter Brook er spurður að því hvers hann leitar með leikhústilraunum sínum biður hann gjarnan spyrilinn að rétta upp höndina og kreppa hnefann eins fast og hann getur. Síðan spyr hann hver munurinn sé á þessum hnefa og þeim sem er steyttur í reiði. Skyld hugsun er hreyfiaflið í þessu forvitnilega leikriti Anthony Neilson.
Ung kona hefur gert kvikmynd sem af lýsingum að dæma er næsta dæmigerð klámmynd. Ekkert nema kynlífsathafnir, engin önnur framvinda, enginn texti. En konan fullyrðir að myndin segi sögu, lýsi tilfinningum, sé djúp og margflata mynd af persónum sínum, sagðar með táknmáli kynlífsins einu. Hún veit hvað hún var að reyna að segja, og telur fullvíst að aðrir muni sjá í gegnum klámið og að kjarna málsins. Og hún mætir undirtyllu hjá Kvikmyndaeftirlitinu til að tala máli sínu og myndarinnar.
En þetta stutta en efnisríka leikrit er sem betur fer ekki bara vitsmunaleg rökræða um klám og list. Reyndar þykir mér Neilson sleppa sjálfum sér óþarflega billega frá því máli sem vissulega er til umræðu í verkinu. En honum liggur meira á hjarta í þessu klukkustundarlanga verki. Erindi listakonunnar ungu virðist nefnilega ekki síður felast í því að róta upp í lífi hins bælda og óhamingjusama ritskoðara sem hefur það hlutverk að upphalda yfirborðssiðgæði samfélagsins og vernda það fyrir því sem samfélagið hefur sammælst um að kalla sora. En bæling er ekki uppræting, hvorki í samfélögum né sálarlífi og listakonan nær að draga fram duldar hvatir ritskoðarans.
Þetta er forvitnilegt leikrit, ekki sérlega frumlegt en opið, órætt, ágengt og vel skrifað. Það lifir með manni eftir að heim er komið, krefst þess að það sé rökrætt. Sálfræðin í því er svolítið ódýr, og Neilson tekst varla að gera hina bakgrunnslausu og óræðu listakonu að sjálfstæðri persónu, heldur verður hún málpípa, efnahvati atburðanna. Hann leyfir sér líka að gefa henni innsæi í huga ritskoðarans sem engin leið er að skilja hvaðan hún hefur nema af því að skapari persónanna hefur látið henni upplýsingarnar í té. Og það er svindl.
Sviðsetning Jóns Páls er einföld og smekkleg í skemmtilegu rýminu í hinu tilvonandi sjóminjasafni. Sennilega er það með vilja gert að halda ákveðinni einhæfni í staðsetningum persónanna, sem verður til þess að helmingur áhorfenda verður betur upplýstur um ritskoðarann og hinn helmingurinn um stúlkuna. Einföld lýsing er vel nýtt og kynlífstilburðir meðhöndlaðir af öryggi sem gerir þá hvorki að einberum „sjokkeffektum“ né týnir áhrifum þeirra í tepruskap.
Ritskoðarinn er ekki leikrit sem sýnir leikurum mikla miskunn. Það krefst afdráttarlausrar innlifunar þrátt fyrir óræðni sína og naumhyggjulegan stílinn. Á heildina litið má segja að leikhópurinn komist býsna langt að markinu en ekkert þeirra samt alla þá leið sem þarf. Þannig var umtals- og aðdáunarverð tækni Stefáns Halls helst til sýnileg í túlkun hans á ritskoðaranum. Og þó Elma Lísa hafi útlit, fas og týpueinkennin með sér í hina yfirborðsöruggu listakonu þá náði hún ekki að fylla upp í það tómarúm sem höfundurinn hefur skilið eftir í persónunni sem varð fyrir vikið frekar hættulaus, sem hjálpar ekki spennustigi sýningarinnar neitt. Arndís Hrönn varð líka að kröftugri týpu sem eiginkonan, en ekki mikið meira en það. Þýðing þeirra Stefáns Halls og Vignis Rafns er á heildina litið þokkalega lipur, en tilraunir til staðfærslu held ég að hafi verið óþarfar.
Það virðist vera búið að úthluta sjálfstæðu leikhúsunum því hlutverki að kynna Íslendingum hina tíu ára gömlu byltingarbylgju ungra leikskálda í Bretlandi sem smekklausir blaðamenn þar í landi kalla „In-Yer-Face-Theatre“. Dýrðlingur þessa ágenga leikhúss, Sarah Kane, er af óskiljanlegum ástæðum ósýnd hér enn. Verk Anthony Neilson er um margt dæmigert fyrir verk úr þessum sundurlausa skóla. Kuldi, óræðni, grimmd og nærgöngul sýning á ofbeldi og kynlífi sem þjónar þeim markmiðum að segja mikilvægan sannleika um manneskjuna. Þetta er sterkt en gallað verk sem heldur áfram að tala við áhorfandann þegar heim er komið. Sokkabandinu ber að þakka fyrir þá listrænu drift að kynna okkur þetta athyglisverða leikskáld.
posted by Varríus at 3:33 e.h.
<< Home