Góðan daginn, faggi

Eftir Bjarna Snæbjörnsson og Grétu Kristínu Ómarsdóttur. Leikstjórn: Gréta Kristín Ómarsdóttir. Tónlist: Axel Ingi Árnason. Sviðshreyfingar: Cameron Corbett. Lýsing: Jóhann Friðrik Ágústsson. Stílisti: Eva Signý Berger. Leikari: Bjarni Snæbjörnsson. Rýnt í fyrstu sýningu í Þjóðleikhúskjallaranum föstudaginn 13. ágúst 2021.

Brosa, jákvæðni ...

Fyrir utan allt það umtalsverða sem einsöngleikur (söngeinleikur?) Bjarna Snæbjörnssonar hefur að segja okkur um líf og áskoranir samkynhneigðs karlmanns á besta aldri í sæluríki umburðalyndis og velsældar þá er hann ekki síður áminning um gildi þess að halda dagbók. Og nei, Facebookstatusar leysa þær ekki af hólmi. Facebook er ekki trúnaðarvinur. Facebook dæmir þig. Þó þú getir sennilega rakið atburðakeðju lífs þíns þokkalega með því að skruna aftur í tímann á veggnum þínum þá verður þú sennilega lítils vísari um hvernig var að vera þú á hinum ýmsu æviskeiðum. Og svo er hitt: ef Bjarni hefði birt á samfélagsmiðlum sumt sem hann trúði dagbókunum sínum fyrir væri hann löngu kominn í bann. Og hefði ekki getað notað hinar skrásettu upplifanir til að leita skýringa á taugaáfallinu sem hann fékk, tuttugu árum eftir að hafa komið út úr skápnum, þegar allt virtist leika þvílíkt í lyndi.

Ef einhverjum vaxa dagbókarskrif í augum þá er rétt að leggja áherslu á að dagbækur eru ekki bókmenntir. Nema þá óvart. Þær þurfa ekki að lúta kröfum fagurfræði eða byggingarreglugerðum bókmenntafræðinnar. Varla einu sinni málfræðinnar. Ekki frekar en lífið sem þær lýsa. Gildi þeirra liggur í varðveislunni og vitnisburðinum.

Segja má að Góðan daginn faggi endurspegli þetta óhamda, óformaða eðli efniviðarins. Sagan sem Bjarni segir er mestan part línuleg, frá barnæsku á Tálknafirði, í gegnum tilvistarkrísu unglingsára með vaknandi vitneskju um kynhneigðina og viðurkenningu á henni. Það er ekki fyrr en undir lokin sem staldrað er við til að greina, leggja út af og draga ályktanir, skýra hvernig stóð á áfallinu óvænta. Frá sjónarhóli dramatúrgíunnar er sá hluti ekki sérlega vel undirbyggður og óþarflega knappur, enda má segja að þar sé komið að kjarna málsins. Á hinn bóginn er hann augljóslega jafn einlægur og játningarnar í dagbókunum og þykkum bréfunum sem Bjarni skrifaði vinkonum sínum á unglingsárunum. Og það skiptir á endanum meira máli.
Afslöppuð einlægnin einkennir líka stíl og framsetningu sýningarinnar. Rýmið á sviði Þjóðleikhúskjallarans er látið að mestu óáreitt. Þar eru einungis „nytjahlutir“, frekar tilviljanakennt staðsettir: borð fyrir bakpoka, tvö statíf til að stilla upp bókum og pappírum. Eins hef ég á tilfinningunni að verkefni Grétu Kristínar Ómarsdóttur leikstjóra hafi fyrst og fremst verið að skapa öryggi og traust fyrir Bjarna til að segja sína sögu, frekar en að móta hana og stýra. Hárrétt nálgun auðvitað og hleypir áhorfendum enn nær persónunni sem Bjarni afhjúpar fyrir okkur af örlæti, orku og tæknilegri fimi.
Lengst af er áhersla Bjarna og samstarfsfólks hans samt á skemmtun. Vitaskuld, þetta er jú söngleikur. Það er uppistandsbragur á upphafinu, sem helst áfram inn í æviágripið og undirstrikast enn frekar af flestum tónlistaratriðunum, þó einlægni og sjálfsskoðun bregði þar fyrir líka. Lög Axels Inga Árnasonar eru framúrskarandi smíðar, kirfilega innan söngleikjahefðarinnar án þess að virka sem skopstælingar. Textarnir eru glúrnir og rímuð „pönsin“ hitta iðulega beint í mark. Flutningurinn stórglæsilegur. Eftirminnilegur er lagabálkur sem dregur upp morðfyndnar myndir af nokkrum staðalmyndum hommans, sem við gætum þess vegna kallað „skápa“, sem þeim er stillt út í, af umhverfinu og sennilega líka sínu eigin samfélagi. Smekklegi Epalhomminn, hommavinur stelpnanna, lausláti djammarinn og júróvisjónlúðinn fá hver sín erindi og vægðarlausa útmálun.
Annað leiðarstef, sem hefði að ósekju mátt fá meira andrými og athygli, er sú krafa sem hvílir sennilega að einhverju leyti á öllum hommum en kannski þyngst á Bjarna og starfsbræðrum hans: að geta virkað „streit“ á sviði og annarsstaðar. Drepfyndin var endurgerð þeirra Axels á auglýsingu sem Bjarni lék í, en þótti of „mjúkur“ og var á endanum skipt út fyrir sér „harðari“ leikara. Drepfyndin og sorgleg, eins og fleiri árekstrar hans við hið gagnkynhneigða norm sem allsstaðar er og allsstaðar ríkir.
Umburðarlyndi er vissulega gott, en það felur auðvitað í sér að eitthvað þurfi að „umbera“. Og að þurfa að umbera sjálfan sig getur auðveldlega endað í taugaáfalli úti í hrauni, hvað sem öllum gleðigöngum og lagaumbætum líður. Fyrir utan að vera bráðskemmtileg kvöldstund yfir drykk á fornfrægum skemmtistað tekst Góðan daginn faggi að minna okkur á þetta og vonandi hrista smá upp í frjálslyndri sjálfsánægjunni.