Flóð

Eftir Hrafnhildi Hagalín og Björn Thors. Leikstjórn: Björn Thors. Dramatúrg: Hrafnhildur Hagalín. Leikmynd og búningar: Snorri Freyr Hilmarsson. Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson. Tónlist/hljóðmynd og hljóð: Garðar Borgþórsson. Myndband: Roland Hamilton. Leikarar: Halldóra Geirharðsdóttir, Hilmir Jensson, Kristbjörg Kjeld og Kristín Þóra Haraldsdóttir. Frumsýning á Litla sviði Borgarleikhússins 21. janúar 2016.

Leikræn áfallahjálp

Það kann að hljóma eins og þversögn en einn af styrkleikum leikhússins sem listgreinar og samskiptaforms er máttur þess til að afdramatísera hlutina. Þetta blasir þó við ef við hugsum um það. Myndum við ekki frekar kjósa hið agaða hexametur Evripídesar til að kynnast örlögum Medeu og hennar fólks en að mæta þeim sjálfum?

Leiklistin er ekki bara magnari fyrir tilfinningar og örlög, heldur líka einangrunarstöð þar sem hægt er að hafa stjórn á því hvernig skelfingin birtist okkur. Og leikhúsið getur, og hefur frá öndverðu verið, vettvangur áfallahjálpar.

Þessar hugsanir kviknuðu snemma á sýningu Borgarleikhússins á Flóði – heimildaverki um snjóflóðið á Flateyri 1995 sem Hrafnhildur Hagalín, Björn Thors og þeirra fólk hafa unnið upp úr viðtölum við þá sem upplifðu atburðina. Sýningin heppnast einstaklega vel að þessu leyti. Hinn látlausi – mér liggur við að segja óleikræni – leikstíll, sem einkennir flutning og framgöngu leikaranna, á sinn þátt í að gera innihaldið bærilegt, og fyrir vikið áhrifaríkt. Svo langt er gengið í þessa átt að leikarar gera lítinn sem engan leikrænan greinarmun á hvaðan textinn er sóttur, þótt stundum komi fram í máli þeirra að um er að ræða konu, karl, ungling, barn. En stundum ekki.
Eins finnst mér sérlega vel unnið með aðferðir „hlutaleikhússins“ í fyrri hluta verksins. Það er göldrum líkast að sjá plastpoka á myndvarpa vera skyndilega orðinn Eyrarfjall. Eða þegar pappakassar á vinnuborði, borðlampar og farsími teikna algerlega sannfærandi mynd af ökuferð um hálfköruð fjallgöng.

Almennt er hin látlausa og einfalda umgjörð og hóflega notkun lýsingar og hljóðs til fyrirmyndar og ástæða til að hrósa þeim Snorra Frey Hilmarssyni, Birni Bergsteini Guðmundssyni og Garðari Borgþórssyni sérstaklega fyrir það. Eitt af því sem leikhús er ekki gott í er að endurskapa náttúruhamfarir og góðu heilli fellur fólk ekki fyrir þeirri freistingu hér. Smekkvísi og öryggi aðstandenda, og virðingin fyrir viðfangsefninu, þýðir að þegar hamfarirnar hefjast hætta þau að mestu að sviðsetja á þennan hátt. Sem er mjög viðeigandi. Þá fá sögurnar að njóta sín óáreittar af leikhúsbrellum.

Og hvílíkar sögur! Hin löngu eintöl sem einkenna síðari hluta verksins og lýsa líðan fólks í flóðinu og eftir björgun verða væntanlega öllum leikhúsgestum ógleymanleg. Fyrst og fremst fyrir hið einstaka og átakanlega innihald en svo aukalega fyrir hinn frábæra flutning. Það er magnað að sjá þau Halldóru Geirharðsdóttur, Hilmi Jensson, Kristbjörgu Kjeld og Kristínu Þóru Haraldsdóttur koma til skila þessum tilfinningaþrungnu upprifjunum og öllum þeim einkennum talmáls og náttúrulegrar tjáningar sem einkenna þau. Brotnar setningar, óvænt hugrenningatengsl, óreiða. Að ógleymdu öllu hinu ósagða. Allt í fullkomnu jafnvægi við textaflutningslist leikarans. Þessa þraut leysa fjórmenningarnir óaðfinnanlega.

Ætli hún sitji ekki lengst í mér, glíma drengsins sem Hilmir ljær rödd sína við þá hugsun sem hann fær sig á endanum ekki til að orða að hamfarirnar og endurfundir við foreldra sína hafi þrátt fyrir allt verið gjöf, opnað honum skilning á þeim verðmætum sem lífið er. Fleira mætti nefna: Halldóra að rifja upp dóttur sína að merkja við nöfn í símaskránni sem ekki náðist í. Kristbjörg að hafa áhyggjur af því að brjóta diska meðan verið er að matreiða fyrir björgunarfólkið. Kristín og rauði krakkakofinn.

Allt satt. Allt rétt gert.

Á hinn bóginn má velta fyrir sér afleiðingum listrænna grundvallar8ákvarðana sýningarinnar. Ég sakna kannski helst að fá að skyggnast meira inn í líf fólksins vikurnar, mánuðina og árin eftir flóðið. Bæði meðal þeirra sem fluttu burt og hinna sem ákváðu að halda áfram að búa undir fjallinu. Hef á tilfinningunni að þar séu forvitnilegar sögur sem ef til vill speglast meira og á fjölbreyttari hátt í reynslu þeirra sem ekki urðu fyrir beinum áhrifum af flóðinu. Tilfinning mín er að þar hefðu skapast möguleikar á „leikrænni“ og kannski „dramatískari“ nálgun – þar hefðu hinir séstöku möguleikar leikhúsformsins kannski líka nýst enn betur.

En auðvitað má lengi biðja um aðrar sýningar en listamennirnir kjósa að skapa, og alltaf er það heldur fánýtt. Ekki síst þegar útkoman er jafn óvenjuleg og áhrifarík og hér. Þótt leikhús sem byggja á sönnum viðburðum og nýta aðfenginn texta eigi sér langa hefð hafa þau rutt sér sífellt meira rúms hér á landi hin síðustu ár og segja má að þessi sýning beri þess merki að öryggi í meðferð þessa forms er orðið allnokkurt.

Flóð er fáguð og nærfærin upprifjun skelfilegra atburða. Sýningin er listamönnunum og ekki síst hinum hugrökku viðmælendum þeirra til mikils sóma.