Jónsmessunótt

Höfundur: Hávar Sigurjónsson
Leikstjóri: Harpa Arnardóttir
Leikmynd: Finnur Arnar Arnarson
Búningar: Kristina R. Berman
Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson
Tónlist: Vala Gestsdóttir

Leikendur: Arnar Jónsson, Atli Rafn Sigurðarson, Edda Arnljótsdóttir, Kristbjörg Kjeld, Maríanna Clara Lútersdóttir, Þorsteinn Bachmann og Þórunn Arna Kristjánsdóttir.

Þjóðleikhúsið í desember 2012 – birtist í vorhefti Spássíunnar 2013

Allir fara í sveitaferð

Er hefðbundið leikritaform til einhvers nýtt? Geta raunsæisleg fjölskyldu- og stofudrömu sagt okkur eitthvað nýtt og ferskt um okkur í dag, sem ekki hefur verið sagt áður? Megnar þetta nítjándualdarform Ibsens og félaga að vekja með áhorfandanum þær spurningar sem brýnast er að velta fyrir í dag? Öðrum þræði finnst mér Hávar Sigurjónsson vera að reyna að forðast að svara þessum „leikritunartæknilegu“ spurningum með verki sínu, Jónsmessunótt. En hann svarar þeim reyndar samt með því að þrátt fyrir allt reynist formið ágætt til síns brúks.

Það er varla hægt að hugsa sér mikið klisjulegri grunnhugmynd. Fjölskylda kemur saman í sumarbústaðnum til að fagna brúðkaupsafmæli elstu kynslóðarinnar. Allt slétt og fellt á yfirborðinu, að það fellur hratt á goðsögukenndu glansmyndina, allir glíma við erfiðleika, skapgerðarbresti og getuleysið við að horfast í augu við fjölskyldulygarnar dregur stórlega úr líkunum á því að nokkur bjargist.

Auðvitað er Hávar Sigurjónsson, sá víðlesni, margfróði og þaulreyndi leikhúsmaður, sér fullkomlega meðvitaður um ófrumleikann. Og ég fæ ekki betur séð en hann passi sig að ýta nógu rækilega á eftir honum fram á sviðsbrúnina til að við vitum að hann viti. Því þetta fólk er nánast yfirgengilega vonlaust – og afhjúpun leyndarmálanna svo röskleg  og fyrirsjáanleg að engu er líkara en erindi skáldsins sé fyrst og fremst að skopast með formið. Þannig leið mér þegar ég gekk út af sýningunni – og fannst nú satt að segja það varla leikhúsferðar virði að láta segja mér að leikritið, sem ég hafði lagt á mig að ferðast milli póstnúmera til að sjá og hafði fórnað nokkrum klukkustundum af lífi mínu í, væri gamaldags og ómerkilegt.

Sem betur fer er þetta nú ekki alveg svona. Því sýningin hélt áfram að velkjast í kollinum. Þetta gráðuga, lítilsiglda lið, ættfaðirinn óþolandi og blönku og siðlausu krakkarnir hans. Já, og ættmóðirin – sem er ekki bara saklaust fórnarlamb sem hefur sóað ævi sinni í ástlausu hjónabandi með þessum hrokafulla besservisser og raðframhjáhaldara, heldur gert það með opin augun – vitandi hvaða mann hann hafði að geyma. Og hefur fengið nóg og gripið til sinna ráða. Það er hægt að horfa á Jónsmessunótt sem áhugavert – og alvarlegt – tilbrigði við stef Ibsens úr Brúðuheimilinu. Hvað ef Nóra hefði beðið með að skella útidyriahurðinni þar til börnin hefðu komist á legg? Hefði lygin sem hjónabandið var byggt á eitrað andrúmsloftið þannig að þau hefðu aldrei náð almennilegum siðferðisþroska? Hverskonar kona hefði Nóra þurft að verða til að þrauka það líf og hvað hefði hún gert þegar hún að lokum áttaði sig á hversu lítils verð sú fórn reyndist?

Þetta eru spurningarnar sem Jónsmessunótt kveikti hjá mér. Þannig að; já, hefðbundið stofudrama er ekki dauðara en svo að jafnvel þegar því er ýtt út á klisjujaðarinn megnar það að segja eitthvað gagnlegt og áhugavert. Þetta tekst Hávari hér. Vel af sér vikið.

Sýningin er eiginlega lýta- og hnökralaus. Kristbjörg og Arnar eru náttúrulega eins sjóuð og verða má í verkum af þessum skóla og skila sínum rullum óaðfinnanlega, þó tæpast marki þær merk tímamót á ferli þeirra – gætu sennilega leikið þetta fólk í svefni. Atli Rafn og Þorsteinn eru sömuleiðis á heimavelli sem synirnir skemmdu. Þórunni Örnu man ég ekki eftir að hafa séð áður, en hún er skemmtileg hér, og það sama má segja um Maríönnu Clöru. Edda þótti mér hreint afbragð – mögulega heilsteyptasta mannlýsing sýningarinnar.

Á góðum degi læt ég leikmyndir sem reyna að segja mér um hvað leikritið er fara talsvert í taugarnar á mér. Það kom mér því ánægjulega á óvart hvað ég var hrifinn af verki Finnst Arnars. Þessi göngustígarembihnútur vísaði bæði í hina klassísku sumarbústaðasólpalla, en gaf líka undir fótinn tilfinningunni fyrir þeim ógöngum sem fjölskyldan hefur ratað í og verður að höggva á. Rýmið nýtti Harpa Arnardóttir síðan vel og áreynslulaust við að gefa tilfinningu fyrir því hvenær fólkið var inni og hvenær úti, hvenær saman og hvenær í leynum. Búningar, lýsing, tónlist – allt vinnur með verkinu að þessu sinni.

Jónsmessunótt er þegar upp er staðið fjári vel heppnuð sýning. Ígrundað og vel smíðað leikrit úr margnotuðum efnivið sem leikhúsið skilar óaðfinnanlega til okkar. Sýning sem skemmtir manni á meðan hún varir og læðist svo aftan að okkur með vangaveltur þegar heim er komið.